Jakub Boratyn, Anna Gacek, Klaudia Bukowińska

Studenci z Finansowego Koła Naukowego FLOW. Zajęli III miejsce w Międzynarodowym Konkursie Umiejętności Statystycznych (International Statistical Literacy Poster Competition 2022-2023) organizowanym przez Stowarzyszenie Międzynarodowe na rzecz Edukacji Statystycznej (International Association for Statistical Education, IASE). Studenci podjęli się badań w aktualnym  temacie „Zmiany na rynku energii – wpływ na klimat, ceny energii oraz postawy konsumentów w kontekście OZE”. Za opiekę nad projektem oraz wsparcie studentów odpowiedzialni byli mgr Karolina Palimąka oraz dr Jacek Rodzinka (opiekunowie FKN FLOW). 

Ze względu na postępujący proces globalnego ocieplenia, na całym świecie dochodzi do zwielokrotnienia ekstremalnych zjawisk pogodowych oraz wzrostu poziomu wód w oceanach i morzach. Główną przyczyną efektu cieplarnianego jest nadmierna emisja dwutlenku węgla do atmosfery, która od trzydziestu lat systematycznie wzrasta, a wraz z nią rośnie temperatura powietrza. Nieustannie zbliżamy się do przekroczenia granicznej wartości temperatury, która spowoduje nieodwracalne skutki dla klimatu, gospodarek i zdrowia ludzi. W celu walki ze zmianami klimatycznymi konieczne jest m. in. ograniczenie emisji gazów cieplarnianych.

Wśród sektorów gospodarki w Polsce od prawie dwudziestu lat największym emitentem pozostaje przemysł energetyczny, który w roku 2020 odpowiadał za niemal połowę emisji gazów cieplarnianych. Z tego powodu tak istotne jest, aby właśnie w tym sektorze podejmować zdeklarowane kroki w celu ograniczenia tego zjawiska. Jednym z rozwiązań, których zastosowanie pozwoli na ograniczenie negatywnych skutków opisanych powyżej, jest rozbudowa infrastruktury dla odnawialnych źródeł energii (OZE), do których zaliczamy energię pozyskiwaną z wody, słońca, wiatru czy biomasy.

Zielona transformacja pozwoliłaby zmierzyć się z problemami zarówno globalnego ocieplenia, ale również odczuwanego na całym świecie kryzysu energetycznego. Rozbudowa czystych alternatyw (jak mówi się potocznie o OZE) to także fundament zrealizowania siódmego celu zrównoważonego rozwoju – „czysta i dostępna energia”. Zakłada on, że do roku 2030 Polska (oraz pozostałe kraje członkowskie ONZ) zapewnią powszechny dostęp do przystępnych cenowo usług energetycznych oraz znacząco zwiększą udział OZE w globalnym miksie energetycznym (tj. strukturze pochodzenia źródeł energii).

Dlaczego mamy stawiać na OZE?

• Ilość surowców kopalnych, takich jak węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropa czy gaz jest ograniczona, już teraz zaczyna ich brakować, a w perspektywie kilkudziesięciu lat nieunikniony jest ich brak.
• Rozbudowa OZE to klucz do osiągnięcia (przynajmniej w stopniu większym niż obecnie) niezależności energetycznej, dzięki której Polska nie byłaby zmuszona do importu zagranicznych surowców energetycznych.
• Produkcja energii z OZE jest niskoemisyjna, w przeciwieństwie do produkcji ze źródeł kopalnych. Rozbudowa zielonych alternatyw znacznie ograniczyłaby emisję dwutlenku węgla.
• OZE pozytywnie wpływają na kształtowanie poziomu cen energii elektrycznej. Niższe ceny energii spowodowałyby zatrzymanie pogłębiającego się w Polsce ubóstwa energetycznego, czyli sytuacji, w której gospodarstwa domowe nie są w stanie samodzielnie opłacić rachunków za podstawowe usługi energetyczne.

Miks energetyczny w Polsce

Miks energetyczny to struktura produkcji i konsumpcji energii elektrycznej. Na tle UE Polska od prawie dwudziestu lat osiąga jeden z najniższych odsetków energii odnawialnej w całkowitym bilansie energetycznym. Na poniższym wykresie została zaprezentowana struktura zużycia energii z poszczególnych źródeł we wszystkich państwach członkowskich UE w roku 2022.

W porównaniu z rokiem 2005 udział OZE w Polsce wzrósł o 18,57 p.p., co jest oczywiście pozytywną zmianą, ale nadal zbyt małą, żeby osiągnąć bezpieczeństwo energetyczne.

Czy OZE ma wpływ na kształtowanie się ceny energii elektrycznej?

Od lat można zauważyć wzrastające zapotrzebowanie energetyczne, które wynika z rozwoju gospodarczego, wzrostu ekonomicznego, zwiększającej się liczby ludności, czy też z rosnących wymagań dotyczących jakości życia. Im większe zużycie energetyczne, tym większe są ceny energii elektrycznej. Jako że zmniejszenie popytu na energię w erze cyfryzacji wydaje być się niemożliwe, dlatego tak istotne jest rozbudowanie najtańszych źródeł produkcji energii, od których zależy cały proces kształtowania się ceny na przestrzeni dnia. W pierwszej kolejności, w gospodarce wykorzystuje się najtańszą energię, czyli tą pozyskaną ze źródeł odnawialnych. W momencie wyczerpania energii wygenerowanej przez OZE uruchamiane są coraz droższe elektrownie, jednostki zasilane kolejno: węglem brunatnym, węglem kamiennym, a na końcu gazem.

Skutkuje to tym, że niemal zawsze cena sprzedawanej na giełdzie energii kształtowana jest przed najdroższe jednostki funkcjonujące w systemie, wyznaczające cenę krańcową. Pojawia się pytanie – jak to możliwe, że cena za jednostkę energii jest zmienna, jeżeli na rachunkach widzimy tylko jedną wartość? Faktycznie, ceny energii oferowanej klientowi (te, które widzimy, jako użytkownicy) są stałe, natomiast ceny dla dystrybutorów różnią się w zależności od źródła wykorzystywanej energii w danej godzinie. Przy większym udziale OZE w strukturze produkcji możliwym byłoby zapewnienie konsumentom niższych cen sprzedawanej energii przez dostawców.

Rozbudowa OZE i niższe ceny energii mają także związek z unijnym systemem handlu uprawnieniami do emisji CO2. Jego nadrzędnym celem jest uwzględnienie kosztu emisji CO2 w produkcji energii oraz procesach przemysłowych. Choć jest to wciąż dyskusyjny temat – co do założeń, wysokie koszty uprawnień mają sprawić, że wysokoemisyjna działalność stanie się mniej opłacalna finansowo niż w przypadku wykorzystania czystych alternatyw.

Pomimo konieczności poniesienia początkowych nakładów inwestycyjnych, OZE są szansą na zmniejszenie cen energii, a także przyjazną dla środowiska alternatywą w dobie globalnego ocieplenia.

Czy czytamy swoje rachunki za prąd i czy jesteśmy świadomi zmian na rynku energii w kontekście OZE?

W ramach Finansowego Koła Naukowego FLOW przy wsparciu opiekunów koła: dra Jacka Rodzinki oraz mgr Karoliny Palimąki, przeprowadziliśmy w mijającym roku akademickim badania, których celem było przeanalizowanie wśród studentów WSIiZ poziomu świadomości w zakresie zmian na polskim rynku energii. Efektem prac był m. in. plakat naukowy prezentujący wyniki przeprowadzonych analiz, który zapewnił nam III miejsce w kategorii studentów w Ogólnopolskim etapie Międzynarodowego Konkursu Umiejętności Statystycznych (ISLP 2023).

W badaniu wzięło udział 315 osób, w tym 183 studentki oraz 132 studentów WSIiZ. Wśród ankietowanych 49% zadeklarowało, że samodzielnie opłaca rachunki, zaś 62% podejmuje pracę zarobkową, co miało znaczenie w kontekście dalszych analiz.

Z przeprowadzonych badań wynika, że zaledwie 43% osób poprawnie wskazało wartość procentową wzrostu cen energii w roku 2022 w porównaniu z końcem roku 2021. Co ciekawe, wśród osób, które samodzielnie opłacają rachunki, ten procent osób również nie jest szczególnie wysoki – wyniósł on 58%. Może to świadczyć o tym, że blisko połowa respondentów nie analizuje swoich rachunków za prąd i nie przykłada zbytniej wagi do ponoszonych wydatków.

Dwóch na trzech ankietowanych studentów wskazywało, że energia pochodząca z OZE jest tańsza niż ze źródeł kopalnych. Pozostała ⅓ ankietowanych być może nie zdaje sobie sprawy z postępu technologicznego, który spowodował niskie ceny produkcji energii niekonwencjonalnej. Fakt ten świadczy o potrzebie edukacji i zwiększania świadomości w tym obszarze, zwłaszcza osób młodych, które w niedługim czasie będą stawały się osobami decyzyjnymi w swoich środowiskach pracy.

Na pytanie o to, czy w Polsce są podejmowane kroki, aby przechodzić na energię odnawialną co trzecia osoba odpowiedziała, że nie ma zdania na ten temat. W grupie wiekowej poniżej dwudziestego roku życia odsetek takich odpowiedzi wyniósł aż 43%, co ponownie wskazuje na potrzebę edukacji w sferze energetyki i ochrony środowiska – np. wprowadzenia w szkołach przedmiotu czy aktywności skoncentrowanych na tych zagadnieniach.

Pozytywnym aspektem wynikającym z badań jest fakt, iż 4 na 5 osób uważa, że drobne działania pojedynczych osób wpływają na ochronę środowiska. Studenci deklarują zachowania mające na celu ograniczenie zużycia energii elektrycznej takie jak używanie energooszczędnych żarówek, gaszenie świateł po wyjściu z pokoju, czy wyjmowanie wtyczek z prądu w nieużywanych sprzętach. Czy są to wystarczające działania? Z pewnością nie, ale są istotnym krokiem na drodze do prośrodowiskowych postaw, w myśl zasady, że „ratowanie świata możemy rozpocząć już z poziomu swojej kanapy”.

Przeprowadzone badania ukazały problem niskiej świadomości studentów na temat OZE i rzeczywistego wzrostu cen energii elektrycznej. Wydaje się więc, że placówki oświatowe nie skupiają się na kształceniu młodych osób w tej dziedzinie, a brak programów edukacyjnych i kampanii informacyjnych utrudnia dostrzeżenie korzyści wynikających z wykorzystania energii niekonwencjonalnej.

Czy jest coś, co możemy zrobić sami?

Musimy być świadomi, że jako jednostka mamy wpływ na środowisko. W dobie globalnego ocieplenia i kryzysu energetycznego, nawet drobne zachowania przyniosą pozytywne skutki w kontekście jego ochrony. Ponadto, oszczędzanie energii to dobra rada także na czasy wysokiej inflacji. Nawyki, które powinniśmy wdrożyć do codziennego życia, to bez wątpienia:

• gaszenie świateł w pokojach, w których aktualnie nie przebywamy;
• używanie żarówek energooszczędnych;
• skręcanie grzejników, gdy wychodzimy z domu czy wietrzymy pomieszczenia;
• wyjmowanie wtyczek z gniazdek, kiedy nie używamy urządzeń elektrycznych;
• rezygnowanie z używania trybu czuwania w urządzeniach elektrycznych;
• zwracanie uwagi na oznaczenia sprzętów RTV/AGD w zakresie zużywania energii podczas ich zakupu;
• kiedy jest to możliwe korzystajmy z transportu zbiorowego lub nieemisyjnych środków transportu.

Zmiany to nie tylko decyzje polityków. Jako społeczeństwo naszym obowiązkiem jest oszczędzanie energii, poszanowanie jej i wykorzystywanie z rozsądkiem. Pamiętajmy, że bezpieczeństwo energetyczne i zdrowe środowisko to fundamenty, bez których nasza codzienność nie ma racji bytu.

Zachęcamy do zapoznania się z plakatem naukowym.

Źródła:

1. Agenda na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030, Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego A/RES/70/1
2. Ember Climate, https://ember-climate.org
3. Eur-Lex, 2022, System handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych, https://eur-lex.europa.eu/PL/legal-content/summary/greenhouse-gas-emission-allowance-trading-system.html [dostęp z dnia 15.05.2023]
4. GUS, Ochrona Środowiska 2022, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2022,1,23.html [dostęp z dnia 15.05.2023]
5. Komisja Europejska, Skutki zmiany klimatu, https://climate.ec.europa.eu/climate-change/consequences-climate-change_pl [dostęp z dnia 12.06.2023]
6. Polski Komitet Energii Elektrycznej, 2022, Mechanizmy kształtowania cen energii, https://pkee.pl/aktualnosci/mechanizmy-ksztaltowania-cen-energi [dostęp z dnia 15.05.2023]
7. Seroka A., Odnawialne źródła energii jako element zarządzania bezpieczeństwem energetycznym państwa, Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej. Zarządzanie, nr. 46, s. 88-100
8. United Nation, The Lazy Person’s Guide to Saving the World,  https://www.un.org/sustainabledevelopment/takeaction/  [dostęp z dnia 12.06.2023]