Jest przedstawicielką rodziny wierzbowatych Salicaceae. To gatunek o bardzo dużym zasięgu obejmującym północną Afrykę, blisko całą Europę aż po wschodnie krańce Azji. W Polsce jest spotykana w całym kraju, w górach sięga nawet do 1425 m n. p. m. Na północy wkracza poza koło podbiegunowe, sięgając granicy lasu oraz tundry. Jest jedynym polskim typowo leśnym gatunkiem topoli. Podobnie jak brzoza, zalicza się do światłożądnych gatunków pionierskich, wkraczających jako jeden z pierwszych gatunków drzew na nowo adaptowane stanowiska takie jak: poręby, nieużytki oraz pożarzyska. Na północy Europy często pełni rolę gatunku lasotwórczego, w warunkach Polski jest pospolitym gatunkiem domieszkowym lasów wykształconych na różnych siedliskach – od borów mieszanych po lasy świeże i wilgotne, a także ols.
Wygląd i cechy charakterystyczne:
Osiąga do 30, rzadziej 35 m wysokości i dożywa do 100 lat. Wytwarza bardzo głęboki system korzeniowy, który tworzy liczne odrośla. Jest gatunkiem dwupiennym, co oznacza, że na jednym okazie występują kwiaty wyłącznie jednej płci. Ta cecha sprawia, że łatwo tworzy mieszańce z topolą białą, w wyniku której powstaje topola szara. Gładka kora ma barwę oliwkowo-zielono-szarą. Jej cechą charakterystyczną są romboidalne przetchlinki. Liście mają kształt jajowaty lub sercowaty i są grubo karbowano-piłkowane. Za ruch liści osiki w czasie nawet nieznacznego powiewu wiatru odpowiadają długie, często dłuższe od blaszki liściowej, ogonki liściowe. Jesienią liście przebarwiają się różnorodne kolory – od żółtego, przez czerwony, do fioletowego. Kwitnienie rozpoczyna się najwcześniej spośród krajowych topól – już w marcu. Nasiona, podobnie jak u topoli białej, okryte są warstwą białego puchu i w okresie od maja do czerwca mogą być przenoszone na znaczne odległości oraz wysokości.
Warto wiedzieć:
- W etnobotanice topola symbolizowała wolność, równość, rozum oraz braterstwo. Jedna z ukraińskich legend głosi, że jest ona drzewem przeklętym przez Boga, ponieważ szmerem swoich liści zdradziła Chrystusa, który szukał pod nią schronienia. Inna głosi, że drżenie osiki jest związane z Matką Boską, która to skryła się pod nią, drżąc ze strachu.
- Na Podlasiu w święto wiosny, zwane także Dniem Św. Jura (23 kwietnia), robiono drabinki osikowe, które następnie ustawiano w oborze. Krył się za nimi gospodarz, by odpędzić od bydła czarownicę, która według wierzeń, tego dnia przychodzi po raz pierwszy.
- Jedną z recept przywracających zdrowie choremu na febrę miało być potrząsanie osiką, by jego choroba przeszła na drzewo. Niekiedy choremu obcinano paznokcie i wieszano je w woreczku na gałęzi osiki, zakopywano pod nią rzeczy chorego lub sadzano go na świeżo ściętym pniu osiki w celu zażegnania choroby.
- Z uwagi na swój szybki wzrost, rola topól w pochłanianiu dwutlenku węgla i produkcji tlenu jest bezcenna. Topole bywają określane także mianem polskich drzew tlenowych.
- Szybki wzrost przynosił także wymierne korzyści gospodarcze, dostarczając materiału budulcowego. Jej drewno wykorzystywano w budowie chat, budynków gospodarczych, sprzętów rolniczych oraz domowych.
- Topola biała i topola osika, mimo bliskiego pokrewieństwa, mają odmienne optima ekologiczne: topola biała jest gatunkiem typowym dla zalewowych obszarów nadrzecznych, zaś osika jako jeden z pierwszych gatunków drzewiastych pojawia się na miejscach otwartych, nieużytkach i innych. Odmienne siedliska i inny czas kwitnienia (późniejszy o 7-12 dni u topoli białej) sprawiają, że krzyżowanie się gatunków, prowadzące do powstania mieszańca: topoli szarej nie jest powszechnym zjawiskiem.
Źródła informacji:
- Witkowska-Żuk L., 2013: Rośliny leśne. Wyd.: MULTICO. Oficyna Wydawnicza., s. 56
- Matuszkiewicz W., Sikorski P., Szwed W., Wierzba M., 2012: Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i zarośla. PWN, s. 45-47
- Seneta W., Dolatowski J., 2012: Dendrologia. Wyd. PWN., s. 95-97
- Zieliński J., Tomaszewski D., Guzicka M., 2012: Znaczenie owłosienia pędów i liści w odróżnianiu Populus xcanescens od jej gatunków rodzicielskich P. alba i P. tremula. Rocznik Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego Vol. 60, s. 11-20
- https://zielniklodzki.pl/wpis/topole-drzewa-przyszlosci/
