Gatunek szeroko rozprzestrzeniony w Europie, w Polsce pospolity. Wykorzystywany jest jako roślina lecznicza, kosmetyczna, ozdobna i jadalna. Spożycie niedojrzałych i nieprzetworzonych
owoców skutkować może jednak zatruciem. Najważniejsze, by czarny bez (zarówno owoce jak i kwiaty) zostały przetworzone przed spożyciem.

Pokrój

Zazwyczaj wysoki krzew, rzadko drzewo. Osiąga wysokość do 10–12 m. Korona szeroka, kulista.

Liście

Mają długość około dwukrotnie większą od szerokości. Są nieparzysto-pierzastozłożone, złożone najczęściej z 5, rzadziej z 3, 7 lub 9 naprzeciwległych, jajowato-eliptycznych i ostro piłkowanych listków osiągających od 3 do 9 cm długości (krótsze listki są u bliżej nasady liścia, dłuższe – dalej). Na górnej stronie są ciemnozielone, od spodu jasne, rzadko owłosione na nerwach. Jesienią przebarwiają się na żółto, często są też purpurowo nabiegłe, rzadziej brązowieją.

Kwiaty

Białe, promieniste, zebrane w duże i płaskie baldachogrona o średnicy zwykle od 10 do 20 cm, z 5 głównymi gałązkami. Pojedyncze kwiaty są drobne (ok. 5–7 mm średnicy). Korona jest
białokremowa.

Owoce

Mięsiste i lśniące pestkowce, po dojrzeniu fioletowoczarne, z 3–6 nasionami. Mają kształt kulisty i średnicę od 6 do 8 mm. Nasiona osiągają od 3,5 do 4,1 mm długości i 1,6–1,8 mm szerokości,
mają kształt jajowaty, na przekroju są trójkątne, ale o zaokrąglonych kantach. Powierzchnia ich jest falista i jasnobrązowa do zaróżowionej.

Zastosowanie i ciekawostki:

Roślina lecznicza
Bez czarny jest popularną rośliną stosowaną w celach leczniczych od wieków. W starożytnym Egipcie roślina stosowana była do leczenia oparzeń. W Europie używano dawniej kwiatów do pobudzenia laktacji u kobiet karmiących. W medycynie tradycyjnej ekstrakt z bzu wykorzystywany był w leczeniu cukrzycy. Napary z kwiatów są używane przy przeziębieniach, do leczenia różnego rodzaju nieżytów i stanów zapalnych dróg oddechowych i chorób reumatycznych. Z owoców zazwyczaj wykonuje się odwary używane do leczenia migreny, nerwobólów, biegunki, chorób reumatycznych, i neurologicznych, a dzięki ich własnościom odtruwającym także przy zaburzeniach przemiany materii. Zewnętrznie naparami z kwiatów przemywa się skórę przy zapaleniach skóry, wypryskach skórnych i oparzeniach, płucze jamę ustną i gardło przy stanach zapalnych oraz przemywa oczy przy zapaleniu spojówek. Kwiaty działają lub przypisywane jest im działanie: moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, wykrztuśnie, a zewnętrznie także przeciwzapalnie. Owoce mają własności przeczyszczające, działają napotnie, moczopędnie, przeciwgorączkowo, przeciwbólowo, odtruwająco, przeciwwirusowo i immunostymulująco. Ze względu na dużą zawartość antocyjanów owoce mają potencjalne działanie przeciwutleniające.

PRZEPIS NA SYROP Z CZARNEGO BZU

Składniki:
1 ⅓ szklanki świeżych owoców czarnego bzu
3 szklanki wody
2 łyżki startego na tarce świeżego kłącza imbiru (jeśli nie lubisz ostrych w smaku syropów dodaj
go mniej, możesz też użyć 1 łyżki imbiru w proszku zamiast świeżego kłącza)
1 łyżeczka cynamonu w proszku, najlepiej cejlońskiego
½ łyżeczki sproszkowanych goździków lub 1 goździk w całości
⅓ szklanki dobrej jakości miodu (zacznij od 2-3 łyżek i dodaj tyle, żeby Ci smakowało)

Przygotowanie:
Świeże owoce czarnego bzu starannie umyj, pozbądź się niedojrzałych owoców. Dojrzały czarny bez powinien, jak sama nazwa wskazuje, mieć czarny kolor. Przełóż owoce do garnka, dodaj wszystkie składniki, za wyjątkiem miodu i gotuj na wolnym ogniu ok 30-45 minut. Odstaw do wystygnięcia, aż będzie lekko ciepły. Następnie przy użyciu sitka oddziel pulpę od soku. Teraz do soku dodaj miód, wymieszaj, spróbuj. Jeśli syrop jest odpowiednio słodki przelej go np. do słoika i przechowuj koniecznie w lodówce. Jeśli chcesz zrobić zapasy na zimę bez  przechowywania w lodówce, wówczas trzeba taki sok pasteryzować.

Roślina kosmetyczna
Wyciągi są wykorzystywane do wytwarzania maseczek kosmetycznych i kremów. Szczególnie bez czarny nadaje się do pielęgnacji skóry starzejącej się, gdyż działa zmiękczająco, przeciwzmarszczkowo i wybielająco.

Roślina ozdobna
Czasami bywa uprawiany w parkach i przydomowych ogródkach jako krzew ozdobny, zwłaszcza odmiany ozdobne. Walorami krzewu są piękne kwiatostany, a także owoce. U odmian także
oryginalne ubarwienie liści (purpurowe, zielono-białe, zielono-żółte) i ich kształt (silnie zwężone listki). Ma walory nie tylko dekoracyjne – zapach czarnego bzu odstrasza szczury i myszy, a także owady.

Roślina jadalna
Owoce nie nadają się do spożycia na surowo. Jednak z dojrzałych owoców można robić konfitury, dżemy, kisiele, soki, wino, można je także suszyć. Zawierają cukry, witaminy (głównie B i C),
kwasy organiczne i inne związki. Muszą być jednak dojrzałe i ugotowane, gdyż gotowanie usuwa zawartą w nich truciznę (glikozydy cyjanogenne: sambunigryna i sambucyna). Kwiaty o smaku cytrynowym są składnikiem rozmaitych sałatek. Wraz z fenkułem włoskim i anyżem gwiaździstym kwiat bzu stanowi podstawowy składnik włoskiego likieru sambuca. Kwiaty można też smażyć w cieście.

Inne zastosowania
Soku z owoców używano dawniej do farbowania brwi i rzęs, podbarwiania win oraz farbowania jedwabiu na oliwkowo. Gąbczasty rdzeń pędów używany był w technice mikroskopowej do sporządzania preparatów, a w zegarmistrzostwie do czyszczenia delikatnych mechanizmów. Owoce są pokarmem ptaków leśnych. Z pędów (gałązki z liśćmi) otrzymuje się wywary używane do ekologicznego zwalczania kretów, norników, rolnic, bielinka kapustnika i mszyc. Ponieważ zapach pędów odstrasza muchy – sporządzano z nich uprzęże dla koni i krów.

Źródła:

  • https://pl.wikipedia.org/wiki/Bez_czarny
  • https://www.lasy.gov.pl/pl/informacje/aktualnosci/czas-na-syrop-z-owocow-bzu-czarnego
  • W. Buchorski, Na początku było drzewo, w: Na początku było drzewo, red. RodakŚniecińska A, Warszawa 2011, s.33-54.