Reprezentuje rodzinę sosnowatych Pinaceae i jest jedynym rodzimym gatunkiem świerka. Występuje w środkowej i północnej Europie. W Polsce jest pospolity w górach, do wysokości 1650 m n. p. m. oraz na niżu (poza częścią północno-zachodnią oraz centralną). Jest gatunkiem cienioznośnym o szerokiej amplitudzie siedliskowej, jednak nie występuje w klimacie suchym. Rośnie na glebach mało- i średniożyznych, świeżych i wilgotnych o odczynie od bardzo kwaśnego do kwaśnego. Jest gatunkiem dominującym w borach świerkowych i jodłowo-świerkowych. Jako domieszka jest obecny we wszystkich typach lasów poza borami suchymi oraz łęgami wierzbowo-topolowymi.
Wygląd i cechy charakterystyczne:
Osiąga wysokość do 50 m i średnicę pnia dochodzącą do 1,5-2 m. Korona w młodości ma kształt stożkowaty. Kora jest łuskowata i ma barwę czerwonawo-brązową. Jest drzewem wiatropylnym i jednopiennym rozdzielnopłciowym (na jednym drzewie występują zarówno kwiatostany męskie, jak i żeńskie). Ciemnozielone, zaostrzone i połyskujące igły mają długość od 1 do 3,5 cm, nie mają także na spodniej stronie igieł białych pasków (w odróżnieniu od jodeł). Cechą charakterystyczną są duże, zwisające (w przeciwieństwie do jodły) szyszki, których łuski są zwykle wydłużone. Dojrzewają one zwykle w tym samym roku, a po dojrzeniu opadają. Brązowe i ciemnobrązowe nasiona mają wielkość ok 3,5-5 mm. Zaopatrzone są w jasnobrązowe skrzydełka o długości do 1,5 cm.
Warto wiedzieć:
- Świerk wykształca szeroki niemal płaski (talerzowaty) system korzeniowy. Jest przez to bardziej niż inne gatunki drzew podatny na wywroty spowodowane silnym wiatrem lub okiścią śnieżną.
- Świerk jest gatunkiem wrażliwym na ozon, dwutlenek siarki oraz fluorowodór. Do najważniejszych przyczyn jego zamierania w latach 80-tych w Sudetach zalicza się kwaśne deszcze (zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem siarki), suszę glebową oraz gradację owadów.
- Zawartość żywicy w drewnie świerka sprawia, że jest ono odporne na choroby i ma specyficzny zapach. Żywica zawiera m.in. kwas abietynowy, olejek eteryczny, karotenoidy i flawonoidy oraz witaminę C. Zbierana zimą (gdy zastygnie na mrozie) stanowi dobrą bazę do rozgrzewających maści oraz kremów.
- Pędy świerka spożywane w postaci naparów lub sporządzony z nich syrop wykazuje właściwości wykrztuśne, napotne oraz moczopędne.
- Świerk jest trujący dla psów i kotów – należy pamiętać, by nie częstować pupili daniami i naparami zawierającymi ten gatunek.
- Zimowe pąki, podobnie jak u sosny, można wykorzystać jako środek odświeżający oddech.
- Zmielone świeże igły świerkowe, które można zbierać cały rok stanowią wartościowy dodatek do cukru i soli, dzięki czemu nadają daniom i wypiekom wyjątkowego aromatu.
- Od kilkunastu lat obserwuje się stopniowe wycofywanie się świerka z Polski, zwłaszcza, ze stanowisk, na których występuje on nielicznie. Przyczyną zanikania gatunku jest ocieplanie się klimatu, w tym: coraz dłuższe okresy susz i fal upałów oraz bezśnieżne zimy.
Źródła informacji:
- Witkowska-Żuk L., 2013: Rośliny leśne. Wyd.: MULTICO. Oficyna Wydawnicza., s. 29
- Seneta W., Dolatowski J., 2012: Dendrologia. Wyd. PWN., s. 42-44
- Matuszkiewicz W., Sikorski P., Szwed W., Wierzba M., 2012: Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i zarośla. PWN, s. 24-27
- Kalemba-Drożdż M., 2022: Smakowite drzewa. Dania z nasion, liści, kambium, kwiatów i pąków polskich drzew. Wyd. Pascal, s. 22
- Bosch M., 2024: Drzewa jak je rozpoznawać po liściach – 64 drzewa liściaste i iglaste. Wyd.: AMBER Sp. z o.o. Wyd. IV
