Jest czołową przedstawicielką rodziny sosnowatych Pinaceae wykazującą szeroką amplitudę siedliskową; może rosnąć zarówno na glebach suchych i piaszczystych, jak i wilgotnych, od bardzo ubogich po średnio żyzne o odczynie od bardzo kwaśnego do zasadowego. W Polsce jest gatunkiem typowym dla niżu, w górach występuje wyspowo, dochodząc do 600 m n. p. m. Na skałach wapiennych, w postaci karłowatej, bywa spotykana wyżej (do 1570 m n. p. m). Jest głównym gatunkiem lasotwórczym niżowych borów sosnowych i mieszanych dębowo-sosnowych. Jako domieszka występuje w niżowych zbiorowiskach świerkowych oraz jodłowych oraz w kwaśnych buczynach i dąbrowach, grądach wysokich i olsie torfowcowym, a także w górskich reliktowych laskach sosnowych.
Wygląd i cechy charakterystyczne:
Sosna jest zimozielonym drzewem o wysokości od 15 do 35 (45) m i pierśnicy do 1,5 m. Może żyć ponad 500 lat. Kształt jej korony zależy od zwarcia – w znacznym zwarciu wykształca prosty, strzelisty pień z wysoko osadzoną koroną, jako soliter (pojedynczy okaz) lub w niewielkim zwarciu korona kształtowana jest niżej, a pień jest krępy i często pokrzywiony. Kora ma zazwyczaj barwę czerwonawo-brązową, jest cienka i łatwo łuszcząca się. Igły mają długość od 4 do 10 cm, są sztywne i szarozielone. Sosna pospolita jest gatunkiem jednopiennym o kwiatach rozdzielnopłciowych (na jednym osobniku występują osobno kwiaty męskie oraz żeńskie), które zapylane są przez wiatr. Żółto-siarkowe kwiatostany męskie są skupione licznie tuż przy nasadzie młodych pędów, żeńskie – mają postać małych szyszeczek wyrastających na szczytach młodych pędów, których barwa oraz położenie zmienia się po zapyleniu. Osiągają one dojrzałość w drugim roku i otwierają się trzeciego roku w czasie wiosny.
Warto wiedzieć:
- Sosna zwyczajna jest gatunkiem panującym w kraju. Jej udział w drzewostanach ogółem wynosi ponad 65%. W lasach monokulturowych często pada ofiarą szkodników, w tym m.in. gąsienicy strzygoni choinówki.
- Jest najbardziej światłożądnym gatunkiem z drzew należących do flory Polski.
- Nasiona sosen stanowią pożywienie dla licznych zwierząt, do których naliczą m.in. dzięcioły, krzyżodzioby oraz wiewiórki. Igliwie stanowi natomiast zimowy pokarm głuszców.
- Sosna wykazuje właściwości zdrowotne, które zawdzięcza przede wszystkim żywicy
i olejkom eterycznym. Wykazuje działanie bakteriobójcze, wykrztuśne, przeciwzapalne, moczopędne oraz rozgrzewające. Pędy sosny zawierają m.in. alkohol koniferylowy, garbniki, flawonoidy i znaczne ilości witaminy C. Należy jednak mieć na uwadze, że jej działanie jest silne, dlatego nie należy spożywać przetworów sosnowych w dużych ilościach. - Pąki zimowe można wykorzystać, podobnie jak młode, wiosenne pędy, na nalewkę lub syrop, ale może stanowić także substytut odświeżającej oddech gumy do żucia.
- Obfite w witaminę C są także igły, które można wykorzystać do przygotowania herbatki lub wysuszyć, sproszkować i stosować jako przyprawę. Co ważne, można je zbierać cały rok. Należy jednak pamiętać, by nie pozyskiwać ich z terenów miejskich i przemysłowych z uwagi na ich dużą zdolność do akumulacji zanieczyszczeń.
- Żywica sosnowa stanowi bardzo dobrą bazę do naturalnych maści oraz kremów.
Źródła informacji:
- Witkowska-Żuk L., 2013: Rośliny leśne. Wyd.: MULTICO. Oficyna Wydawnicza., s. 31
- Seneta W., Dolatowski J., 2012: Dendrologia. Wyd. PWN., s. 58-59
- Matuszkiewicz W., Sikorski P., Szwed W., Wierzba M., 2012: Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i zarośla. PWN
- Kalemba-Drożdż M., 2022: Smakowite drzewa. Dania z nasion, liści, kambium, kwiatów i pąków polskich drzew. Wyd. Pascal, s. 18
