Cis pospolity (Taxus baccata L.)

Jest rodzimym gatunkiem reprezentującym rodzinę cisowatych Taxaceae o bardzo długiej żywotności, mogącej sięgać 1200-1500 lat. Ten zimozielony gatunek, podobnie jak buk pospolity, związany jest z obszarami o wilgotniejszym klimacie. W Polsce występuje w części północnej, zachodniej oraz południowej. W górach granicę jego występowania stanowi granica regla dolnego, niekiedy także na wapiennym podłożu w piętrze kosodrzewiny. Najczęściej rośnie na glebach świeżych, żyznych oraz średnio żyznych o odczynie średnio kwaśnym do zasadowego. Cechuje go wybitna cienioznośność. Często występuje jako domieszka w dolnej warstwie lasów liściastych, do których zalicza się m.in.: kwaśne dąbrowy, ciepłolubne i żyzne buczyny, grądy, łęgi oraz jaworzyny.

Wygląd i cechy charakterystyczne:

Zimozielone bezżywiczne drzewo lub krzew o wysokości 10-15 m (wyjątkowo: do 27 m) i pierśnicy ok. 80 cm (wyjątkowo: 140 cm). Korona ma kształt początkowo stożkowaty, w miarę dojrzewania staje się coraz bardziej zaokrąglona. Cechą charakterystyczną są nieregularne skrętoległe konary oraz łuszcząca się płatami (podobnie jak u platana klonolistnego) kora. Pędy początkowo są zielone, po 3-4 latach brązowieją. Lekko spłaszczone igły mają długość od 2 do 4 cm. Ich górna strona jest błyszcząca i ciemnozielona, dolna – jaśniejsza, niekiedy żółtawa. Oliwkowe lub brązowe nasiona są ukryte w charakterystycznej czerwonej, kieliszkowatej osnówce.

Warto wiedzieć:

Cis pospolity jest pierwszym w Polsce drzewem objętym ochroną gatunkową. Informacje nt. jego ochrony zostały zapisane w statucie warckim pochodzącym z 1423 r.
Cis pospolity jest gatunkiem trującym. Odpowiada za to taksyna znajdująca się
w największej ilości w igłach. Jedyną jadalną część stanowi czerwona słodka i lepka osnówka. Taksyna jest także uwalniana w czasie upałów – może wykazywać ona działanie odurzające.
Taksyna jest nieszkodliwa dla niektórych gatunków zwierząt np. sarny oraz jeleni, przez co często uszkadzają one lub całkowicie niszczą młode rośliny. Wypadki zatrucia są dość rzadkie, w przeszłości najczęściej ofiarami padały konie, które zjadały gałązki.
Kluczową rolę w rozprzestrzenianiu nasion cisa odgrywają ptaki, a wśród nich kowalik, który żywi się wyłącznie nasionami pozbawionymi uprzednio osnówki, robiąc z nich zapasy na zimę.
Cis zaliczany jest do najwolniej rosnących drzew iglastych.
Największy w kraju rezerwat cisa: Cisy Staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego znajduje się w Borach Tucholskich. Porasta go kilka tysięcy cisów.
Najstarszym drzewem w Polsce jest cis rosnący w miejscowości Henryków Lubański (woj. dolnośląskie). Jego wiek szacowany jest na ok. 1250 lat. Ma on wysokość wynoszącą 13 m i mierzy 512 cm w obwodzie. Za najstarszy na świecie uznawany jest cis rosnący w szkockim Fortingall Yew. Jego wiek określono na 3000 lat.
W starożytności na bazie cisa przygotowywano trucizny.
Określenie „cisawy” odnoszące się do umaszczenia koni wywodzi się od charakterystycznego czerwono-brunatnego koloru kory cisa.
Cisy zaliczane są do gatunków dwupiennych, co oznacza, że na jednym osobniku występują wyłącznie jednopłciowe kwiaty. Okazy męskie wczesną wiosną mają żółtawe kwiatostany z ziarnami pyłku, zaś żeńskie w końcu lata – czerwone osnówki zawierające nasiona.