Jest rodzimą reprezentantką rodziny lipowatych Tiliaceae. W Polsce występuje głównie
w południowej oraz zachodniej części kraju, osiągając jednocześnie północno-wschodnią granicę zasięgu. Najwyższe polskie stanowiska lipy szerokolistnej znajdują się na wysokości 960 m
n. p. m. Jest gatunkiem ciepłolubnym o znacznych wymaganiach siedliskowych dotyczących gleby i wilgotności powietrza. Rośnie na glebach o odczynie zasadowym do obojętnego. W lasach najczęściej spotykana jest jako domieszka. Jest gatunkiem charakterystycznym dla lasów lipowo-jaworowych oraz zboczowym podgórskim lipowo-klonowym, rzadziej w jaworzynach.
Wygląd i cechy charakterystyczne:
Osiąga do 40 m wysokości i pierśnicę do 150 (270) cm. Osiąga wiek ponad 220 lat. Na otwartym terenie lub w niskim zwarciu wykształca szeroką i obszerną jajowatą koronę. Kora ma kolor brązowawo-szarawy i jest podłużnie spękana. Ostro zakończone liście mają okrągławy kształt i wielkość od 6 do nawet 15 cm długości. Płatki o kremowej barwie i pięknym aromacie z wyraźnie dłuższymi pręcikami zebrane są w 1-5-kwiatowe kwiatostany. Lipa szerokolistna rozpoczyna kwitnienie najwcześniej ze wszystkich gatunków lip – czasem już na początku czerwca. Kuliste owoce (orzeszki) z wyraźnymi pięcioma żebrami mają zwykle 8-10 mm średnicy i są gęsto filcowato owłosione. Cechą odróżniającą lipę szerokolistną od drobnolistnej poza wielkością liści jest także ich owłosienie. U lipy szerokolistnej w spodniej stronie kątów nerwów występują białe włoski, u lipy drobnolistnej mają one kolor rudawo-brązowy.
Warto wiedzieć:
- Lipa jest jednym z najbardziej miododajnych polskich gatunków drzew. Jej wydajność miodowa wynosi od 150 do 300 kg z hektara.
- Lipy w przeszłości towarzyszyły człowiekowi zarówno w czasie radosnego świętowania, gdy to były sadzone z okazji zaręczyn, ślubu lub narodzin dziecka płci żeńskiej, ale także w czasie żałoby – gdy współmałżonek przedwcześnie odszedł.
- W przeszłości z pnia lipy robiono ule, a także wyrabiano instrumenty muzyczne, niektóre narzędzia, a także kolebki dla niemowląt, które miały zapewnić spokojny sen.
- Ołtarz Wita Stwosza w Kościele Mariackim został wykonany z drewna lipowego.
- Lipa była uznawana za sprzymierzeńca człowieka oraz strażnika jego dóbr, którego zadaniem było strzeżenie ważnych obiektów takich jak: przydrożne krzyże, kapliczki, cmentarze oraz studnie. Są one także często spotykane w otoczeniu starych kościołów.
- Kwiaty lipy w ziołolecznictwie stosowane są jako środek napotny oraz przeciwzapalny. Wykazuje działanie łagodzące, przeciwkaszlowe oraz uspokajające. Zawierają znaczną ilość substancji aktywnych, wśród nich m.in. śluzy, kwercytynę oraz olejek eteryczny.
Do XX wieku napary z kwiatów lipy były codziennie spożywanym napojem w wielu polskich domach. Dopiero wówczas wyparła go herbata. - Młode liście lipy są pozbawione goryczy, nadają się do przyrządzania lekkich, wiosennych sałatek, a także duszenia, kiszenia oraz marynowania. Liście stanowiły także często pożywienie głodowe. W wielu regionach Polski (w tym na Polesiu oraz na Podkarpaciu) poddawano je suszeniu i dodawano do zup lub mąki, z której wypiekano chleb.
- Wczesną wiosną lipa, podobnie jak brzoza oraz klon, są źródłem soku drzewnego. Sok ten płynie jednak z mniejszą wydajnością niż oskoła brzozowa oraz sok klonowy.
Źródła informacji:
- Witkowska-Żuk L., 2013: Rośliny leśne. Wyd.: MULTICO. Oficyna Wydawnicza., s. 62
- Seneta W., Dolatowski J., 2012: Dendrologia. Wyd. PWN., s. 388-391
- Matuszkiewicz W., Sikorski P., Szwed W., Wierzba M., 2012: Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i zarośla. Wyd. PWN
- Kalemba-Drożdż M., 2022: Smakowite drzewa. Dania z nasion, liści, kambium, kwiatów i pąków polskich drzew. Wyd. Pascal, s. 38
- Woś B., 2022: Ochrona bioróżnorodności. Ogród przyjazny owadom zapylającym. Wyd.: Opolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Łosiowie
- Łuczaj Ł., 2011: Dziko rosnące rośliny jadalne użytkowane w Polsce od połowy XIX w. do czasów współczesnych. Etnobiologia Polska Vol. 1: 57-125
