Jest reprezentantem rodziny brzozowatych Betulacae A. Grey. Optimum siedliskowe stanowi dla niego gleba świeża i żyzna, najlepiej wapienna. Nie toleruje gleb suchych i piaszczystych oraz stale podmokłych. Podobnie jak buk, z którym często bywa mylony, grab wykazuje silną cienioznośność. Dobrze znosi cięcie oraz formowanie, co sprawia, że od dawna jest stosowany jako żywopłot. W Polsce jest pospolity na niżu i w niższych położeniach górskich (do 600 m n. p. m.). Stanowi główny gatunek lasotwórczy grądów, a także tworzy dolną warstwę wielu zbiorowisk leśnych m.in. borów mieszanych, kwaśnych dąbrów, niekiedy także lasów łęgowych.
Wygląd i cechy charakterystyczne:
Na ogół osiąga wysokość do 20 m i pierśnicę do 60 cm. Średnia długość życia wynosi 100-120 lat, choć zdarzają się egzemplarze dożywające do 300 lat. Pień zwykle jest stosunkowo krótki
i przechodzi w gęstą, miotlastą koronę. Ciemnoszara kora z jaśniejszymi smugami jest gładka. Eliptyczne błyszczące liście mają długość 10-12 cm i są zaostrzone, brzegiem ostro, podwójnie piłkowane. Ta cecha odróżnia je od liści buka. Podobne dla obu gatunków jest jednak częste pozostawanie na młodych okazach liści aż do następnej wiosny. Grab jest gatunkiem jednopiennym rozdzielnopłciowym (na tym samym drzewie występują zarówno kwiatostany żeńskie – wzniesione, jak i męskie – zwisające kotki). Owocem jest spłaszczony orzeszek o długości 0,5 cm przyrośnięty do skrzydełka osiągającego dojrzałość w październiku.
Warto wiedzieć:
- Orzeszki grabowe (podobnie jak bukowe) są jednym z przysmaków grubodzioba oraz nornicy rudej. Atrakcyjny przysmak stanowią także młode graby, które są najchętniej spośród wszystkich drzew zgryzane przez jeleniowate.
- Drewno jest cenione ze względu na wysoką wartość opałową,
- Grab pospolity (podobnie jak blisko spokrewniona brzoza), jest źródłem soku pozyskiwanego w okresie przedwiośnia. Źródła wskazują, że w Polsce sok grabowy pozyskiwany był m.in. w Puszczy Kozienieckiej oraz na Lubelszczyźnie.
- Jest gatunkiem o stosunkowo niedużym zasięgu geograficznym obejmującym Europę Zachodnią, Środkową oraz częściowo Południową, co zalicza go do gatunków klimatu ciepłego i umiarkowanie wilgotnego.
- Najwyżej położone stanowisko graba w Europie położone na wysokości 1300 m n.p.m. występuje w Alpach.
- Grab dostosowuje system korzeniowy do siedliska, które zajmuje. Na ciężkich, zwięzłych glebach jest bardziej płaski i rozłożysty z licznymi korzeniami rosnącymi pionowo, zaś na piaszczystych – wytwarza długi i silny korzeń palowy zapewniający dostęp do wody.
Gatunek ten jest znaczący dla dziuplaków, które zasiedlają go chętniej, niż inne gatunki typowe dla grądu tj. dęby oraz lipy. Pewne jego cechy sprzyjają tworzeniu się w nim dziupli. Posiada on wiele gałęzi, stosunkowo łatwo ulegających obłamaniu pod wpływem okiści śnieżnej czy wiatru. Co więcej, w jego pniu i konarach często powstają pęknięcia, które próchnieją lub gniją, tworząc dziuple lub półdziuple, które są wykorzystywane przez gatunki rzadkie, w tym chronione (np. dzięcioł białogrzbiety). Z tego powodu naukowcy postulują o zwiększanie udziału grabu w lasach, zwłaszcza gospodarczych, w których z uwagi na brak możliwości sprzedania go z dużym zyskiem, jest często usuwany w młodym wieku, zanim osiągnie znaczne rozmiary.
Źródła informacji:
- Seneta W., Dolatowski J., 2012: Dendrologia. Wyd. PWN., s. 142-144
- Witkowska-Żuk L., 2013: Rośliny leśne. Wyd.: MULTICO. Oficyna Wydawnicza., s. 46
- Walankiewicz W., Czeszczewik D., Znaczenie grabu zwyczajnego Carpinus betulus dla dziuplaków w Białowieskim Parku Narodowym.
- Piechnik Ł., 2020: Carpinus betulus a występowanie dziupli naturalnych w lasach gospodarczych. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica
- https://www.encyklopedia.lasypolskie.pl/doku.php?id=d:drewno-graba
