Jest rodzimym gatunkiem reprezentującym rodzinę piżmaczkowatych Adoxaceae. charakterystycznym dla niżu i pogórza (do 900 m n. p. m). Związany jest z siedliskami żyznymi; bogatymi w związki azotu, dlatego można spotkać go w żyznych wilgotnych i średnio wilgotnych lasach, w zaroślach śródpolnych, strefach buforowych, a także nad rzekami oraz w siedliskach antropogenicznych tj. nieużytki oraz przydroża. Obecnie jego rozprzestrzenianie jest związane z eutrofizacją (zwiększaniem) żyzności siedlisk.

Wygląd i cechy charakterystyczne:

Krzew lub rzadziej niewielkie drzewo osiągające wysokość 8-10 m. Liście złożone są z niewielkich, piłkowanych na brzegu listków o nieparzystej liczbie: od 3 do 9-ciu. W baldachokształtnym kwiatostanie, osiągającym nawet do 20 cm średnicy, występują drobne kwiaty o barwie białej lub kremowej. W okresie kwitnienia: od maja do czerwca(lipca) wydzielają one charakterystyczny zapach, za który odpowiedzialny jest kwas walerianowy oraz złożony z 55 różnych związków chemicznych olejek eteryczny. Owocem są czarne i lśniące pestkowce o średnicy ok. 5 mm zebrane w przewieszone, purpurowe baldachogrona. Dojrzewają na przełomie sierpnia i września. Nasiona mają kolor jasnobrązowy i są nieregularnego kształtu.

Warto wiedzieć:

  • Bez czarny jest częstym elementem wiejskich ogrodów oraz nasadzeń ze względu na swoje właściwości prozdrowotne oraz dekoracyjność. Należy jednak pamiętać, że w każdej jego części (zwłaszcza w niedojrzałych owocach) zawarte są trujące glikozydy cyjanogenne, dlatego przed spożyciem kwiatów oraz owoców konieczna jest ich uprzednia obróbka cieplna.
  • Surowiec zielarski stanowią liście, kwiaty, owoce oraz kora i korzeń, surowiec użytkowy – liście, kwiaty oraz owoce.
  • Kwiaty wykazują liczne właściwości prozdrowotne, wśród nich m.in.: przeciwzapalne, antywirusowe i przeciwbakteryjne. Pozwalają także obniżyć gorączkę i wykazują działanie antyoksydacyjne oraz wpływają korzystnie na gospodarkę lipidową. Zewnętrznie płukanka z kwiatów pomaga złagodzić stany zapalne oczu, a krem na ich bazie usprawnia regenerację skóry oraz łagodzi skutki odmrożeń.
  • Owoce w ziołolecznictwie wykorzystywane są głównie jako napary w przeziębieniach z uwagi na swoje właściwości napotne. Działają także odtruwająco, przeciwwirusowo, antybakteryjnie oraz wzmacniająco organizm, a także łagodzą stany zapalne żołądka i jelit.
  • Owoce bzu czarnego wykorzystywane są w barwieniu żywności oraz tkanin.
  • Choć nie jest gatunkiem miododajnym, jest źródłem pyłku. W czasie kwitnienia przyciąga wiele gatunków owadów; entomolodzy w czasie badań terenowych często znajdują rzadkie gatunki chrząszczy bytujące właśnie na bzie czarnym. U nasady liści oraz listków obecne są nektarniki wabiące mrówki.

W średniowiecznej Europie Środkowej bez czarny uznawany był za krzew święty
i magiczny, zaś owoce postrzegano jako remedium na przedłużenie życia. Wierzenia te, wiążące bez z życiem i śmiercią, przetrwały kolejne stulecia; pod krzew bzu czarnego nie tylko wylewano wodę po obmyciu ciała zmarłego, by ochronić jego rodzinę przed rychłą śmiercią, ale także prętem bzowym mierzono zmarłego oraz jego trumnę.

 

Źródła informacji:

  1. Sudnik-Wójcikowska B., 2023: Rośliny synatropijne. Wyd.: MULTICO. Oficyna Wydawnicza., s. 182-183
  2. Trąba Cz., Wolański P., Rogut K., 2014: Studium Etnobotaniczne. Znaczenie roślin w kulturze, tradycji i życiu człowieka. Wyd.: Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia PRO CARPATHIA
  3. Waszkiewicz-Robak B., Biller E., 2018: Właściwości prozdrowotne czarnego bzu. Probl Hig Epidemiol, 99(3), s. 217-224
  4. https://dzikiebarwy.com/dziki-czarny-barwiacy-bez/