Dr n. o zdr. Marlena Krawczyk-Suszek

Kierownik Katedry Fizjoterapii WSIiZ. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół dziedziny nauk medycznych i nauk o zdrowiu, a szczególnie w zakresie predyktorów jakość życia osób zdrowych i chorych, rankingu chorób determinujących jakość życia, analiz z zakresu dysfunkcji narządu ruchu, wychyleń środka ciężkości, analiz parametrów stabilometrycznych oraz zastosowań nowoczesnych technologii w rehabilitacji leczniczej, w tym także sztucznej inteligencji. Jest autorem i współautorem licznych publikacji naukowych w dziedzinie nauk medycznych i nauk o zdrowiu.

Media to nieodłączny element codziennego funkcjonowania niemal każdego człowieka. Czy współczesne społeczeństwo jest uzależnione od mediów?

• Czy po przebudzeniu pierwszą czynnością jest sprawdzenie „nowości” opublikowanych w mediach, np. mediach społecznościowych?
• Czy stałe nadzorowanie mediów społecznościowych towarzyszy nam w każdym momencie dnia? Np. podczas spożywania posiłków?
• Czy odczuwamy niepokój związany z byciem „off line”? itd.

Do mass mediów zaliczamy telewizję, Internet, radio, prasę codzienną, czasopisma czy książki. Jednak w ostatniej dekadzie to Internet dominuje nad wszystkimi innymi formami dając możliwości pozyskania niemal nieskończonych ilości informacji na każdy temat. Poszczególne formy mass mediów mogą mieć zarówno pozytywny, jaki negatywny wpływ na człowieka i jego jakość życia. Z jednej strony mogą promować prozdrowotny styl życia, zachęcać do aktywności fizycznej, zbilansowanej diety, redukcji stresu i dbania o takie aspekty jak work-life balance, a z drugiej strony zachęcać do stosowania używek czy uzależniać.

W ostatnich latach na skutek rozwoju technologii, nowych sytuacji gospodarczo-ekonomicznych, czy epidemiologicznych obserwujemy duże zmiany w obszarze mediów:

• Digitalizacja radia i telewizji oraz nowe możliwości tych mediów (bardzo ograniczone w świecie analogowym) przyczyniły się do zmian w mentalności odbiorców mediów (Drzewiecki, 2010).
• Wprowadzony w czasie pandemii Covid-19 system edukacji przyczynił się do wzrostu częstotliwości korzystania z urządzeń elektronicznych, gdzie liczba godzin spędzonych przed ekranem wzrosła do 12 godzin dziennie (Lange R., 2021).
• Już przed pandemią wskazywano, że 6% populacji świata jest uzależniona od Internetu (Cheng i Li, 2014).
• Pojawienie się innych uzależnień wynikających z niekontrolowanego korzystania z Internetu, takich jak cyberprzemoc (Caceres & Holley, 2023) oraz uzależnienie od gier (Bójko, 2019).

Zatem rozwój technologii znacznie ułatwia codzienne życie, ale jednocześnie determinuje pojawienie się negatywnych skutków zdrowotnych w sferze fizjologicznej i psychologicznej człowieka (Akarsu, Budak i Okanlı, 2022).

Uzależnienie od mediów społecznościowych  

Uzależnienie to zaliczane jest do uzależnień behawioralnych i obserwowane jest coraz częściej we wszystkich grupach wiekowych. Nadmierna troska o media społecznościowe, opinie, niekontrolowana potrzeba logowania się do mediów czy korzystania z nich, spędzanie dużej ilości godzin w mediach społecznościowych, jednocześnie nie wypełniając innych podstawowych ról społecznych czy zawodowych – stają się poważnymi następstwami uzależnienia. Konsekwencją tych zachowań mogą być fonoholizm, Phubbing i inne, a nawet samobójstwo w efekcie stosowania cyberprzemocy czy przejawów hejtu.   

Uzależniające media społecznościowe mogą obejmować:

• Zmiany nastroju (zaangażowanie w media społecznościowe prowadzi do niekorzystnej zmiany stanów emocjonalnych);
• Wyeksponowanie (behawioralne, poznawcze i emocjonalne zaabsorbowanie mediami społecznościowymi);
• Tolerancję (ciągle zwiększające się korzystanie z mediów społecznościowych w czasie);
• Objawy odstawienia (doświadczanie nieprzyjemnych objawów fizycznych i emocjonalnych, gdy korzystanie z mediów społecznościowych jest ograniczone lub przerwane);
• Konflikty (problemy interpersonalne w relacjach pojawiają się z powodu korzystania z mediów społecznościowych);
• Nawrót (uzależnione osoby szybko wracają do nadmiernego korzystania z mediów społecznościowych po okresie abstynencji).

Wśród konsekwencji zdrowotnych nadużywania mediów można wyróżnić:

• Zaburzenia lub zmniejszenie ilości, jakości i czasu trwania snu (jasność ekranów używanych tuż przed snem wywołuje zaburzenia uwalniania melatoniny);
• zaburzenia urojeniowe, takie jak zespół fantomowych wibracji lub zespół fantomowego dzwonienia (opisany jako zaburzenie psychiczne związane z nową technologią – Deb, 2015);
• zaburzenia nastroju, takie jak choroba afektywna dwubiegunowa i depresja, czy też zaburzenia emocjonalne;
• dysfunkcje fizyczne spowodowane nadmiernym korzystaniem z mediów społecznościowych, tj. ból kręgosłupa szyjnego, napięciowy ból głowy, problemy z równowagą ciała, będące skutkiem wymuszonej, nieprawidłowej pozycji ciała podczas przeglądania mediów/Internetu i inne.

Objawy i zaburzenia będące następstwem uzależnienia lub niekontrolowanego korzystania z mediów, Internetu itp. przyczyniają się do obniżenia jakości życia, zarówno w wymiarze fizycznym, jak i mentalnym. Jako społeczeństwa obserwujemy coraz powszechniej zjawisko uzależnienia od korzystania z mediów, nie tylko wśród młodszych użytkowników, ale także wśród osób dorosłych. Błędne wzorce zachowań przekazywane młodszym pokoleniom pogłębiają problem już na wczesnych etapach życia.

Uzależnienie „w różnych słowach”

W podsumowaniu bardzo szerokiego tematu uzależnień od mediów warto wskazać kilka terminów obrazujących niewłaściwe korzystanie z mediów:

• Uzależnienie od telefonu lub fonoholizm w grupie studentów może sięgać nawet 48% (Aljomaa i in., 2016).
• Problemowe korzystanie z Internetu przyjmuje również nowe podrodziny problematycznych zachowań, takich jak FOMO (Fear of Missing Out). Zjawisko FOMO polega na częstym sprawdzaniu serwisów społecznościowych i komunikatorów w celu utrzymania stałych kontaktów społecznych i uniknięcia utraty (strachu przed utratą) satysfakcjonujących doświadczeń (Elhai, Yang i Montag, 2021; Tomczyk, 2021).
• Nomofobia to stan lęku spowodowany niemożnością korzystania z telefonu. Objawia się ciągłym myśleniem o potrzebie korzystania z Internetu za pomocą telefonu, myśleniem o telefonie podczas pozostawania offline lub nawykiem ciągłego trzymania telefonu w dłoni w nieodpowiednich sytuacjach (np. jazda na rowerze) (Kazem i in., 2021).
• Phubbing to także zjawisko intensywnego korzystania z telefonu komórkowego w sposób nieodpowiedni do czasu i miejsca (GONG, CHEN, XIE i XIE, 2019), co skutkuje ignorowaniem innych osób na rzecz korzystania z telefonu (Aagaard, 2020; GONG i in., 2019).

Media edukują ludzi, ale są też sposobem na wyrażanie ich uczuć

oraz pomysłów.  Jednakże, zgodnie z pewną niewłaściwą zasadą, 

są one zazwyczaj albo czyimiś więźniami albo pochlebcami.

Fethullah Gülen 1941

Literatura:
1. Aagaard, J. (2020). Digital akrasia: a qualitative study of phubbing. AI & SOCIETY, 35(1), 237–244. DOI:10.1007/s00146-019-00876-0.
2. Akarsu, Ö., Budak, M. İ., & Okanlı, A. (2022). The relationship of childhood trauma with cyberbullying and cyber victimization among university students. Archives of Psychiatric Nursing, 41, 181–187. DOI: 10.1016/j.apnu.2022.06.004.
3. Aljomaa, S. S., Al.Qudah, M. F., Albursan, I. S., Bakhiet, S. F., & Abduljabbar, A. S. (2016). Smartphone addiction among university students in the light of some variables. Computers in Human Behavior, 61, 155–164. DOI: 10.1016/j.chb.2016.03.041.
4. Bójko, M. , Dzielska, A. , Mazur, J. , Oblacińska A. (2019). Computer gaming and symptoms of addiction in relation to selected emotional competencies in adolescents. Probl Hig Epidemiol, 95–103.
5. Caceres, J., & Holley, A. (2023). Perils and Pitfalls of Social Media Use: Cyber Bullying in Teens/Young Adults. Primary Care: Clinics in Office Practice. DOI: 10.1016/J.POP.2022.10.008.
6. Cheng, C., & Li, A. Y. (2014). Internet Addiction Prevalence and Quality of (Real) Life: A Meta-Analysis of 31 Nations Across Seven World Regions. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 17(12), 755–760. DOI: 10.1089/cyber.2014.0317.
7. Deb, A. (2015). Phantom vibration and phantom ringing among mobile phone users: A systematic review of literature. Asia-Pacific Psychiatry, 7(3), 231–239. DOI: 10.1111/appy.12164.
8. Elhai, J. D., Yang, H., & Montag, C. (2021). Fear of missing out (FOMO): overview, theoretical underpinnings, and literature review on relations with severity of negative affectivity and problematic technology use. Brazilian Journal of Psychiatry, 43(2), 203–209. DOI: 10.1590/1516-4446-2020-0870.
9. GONG, Y., CHEN, Z., XIE, J., & XIE, X. (2019). Phubbing: Antecedents, consequences and functioning mechanisms. Advances in Psychological Science, 27(7), 1258–1267. DOI: 10.3724/SP.J.1042.2019.01258.
10. Kazem, A. M., Emam, M. M., Alrajhi, M. N., Aldhafri, S. S., AlBarashdi, H. S., & Al-Rashdi, B. A. (2021). Nomophobia in Late Childhood and Early Adolescence: the Development and Validation of a New Interactive Electronic Nomophobia Test. Trends in Psychology, 29(3), 543–562. DOI: 10.1007/s43076-021-00068-0.
11. Lange R. (2021). Nastolatki 3.0. Raport z ogólnopolskiego badania uczniów. Warszawa. Retrieved from: https://www.nask.pl/pl/raporty/raporty/4295,RAPORT-Z-BADAN-NASTOLATKI-30-2021.html (access: 06.04.2024).
12. Tomczyk, Ł. (2021). FOMO Among Polish Adolescents. Fear Of Missing Out as a Diagnostic and Educational Challenge. DOI: 10.1007/978-3-030-72657-7_54.