Dr inż. Sylwia Olszańska

Adiunkt w Katedrze Logistyki i Inżynierii Procesowej. Doktor nauk technicznych w zakresie transportu (Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu, Wydział Transportu i Elektrotechniki, rok 2019), temat rozprawy doktorskiej „Innowacje techniczno-organizacyjne jako element poprawy parametrów eksploatacyjnych w logistycznych procesach transportowych”. Rozprawa doktorska wyróżniona. Jej zainteresowania koncentrują się wokół: zarządzania procesami logistycznymi, efektywności procesów transportowych, logistycznej obsługi klienta oraz innowacji technicznych stosowanych w transporcie. Opiekun Logistycznego Koła Naukowego LOGIKON.

Transport jest jednym z ważniejszych czynników warunkujących rozwój ekonomiczny kraju, a jego bezpieczeństwo powinno iść w parze z rozwijającą się infrastrukturą. Transport kolejowy ze względu na posiadane cechy pełni istotną rolę zarówno w przewozie pasażerów, jak i ładunków, a zatem jego systemy wpływają na funkcjonowanie, sprawność, jakość usługi przewozowej oraz poziom poczucia bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo to stan dający poczucie pewności istnienia i gwarancje jego zachowania. Zgodnie z definicją według instrukcji Ir-8 o postępowaniu w sprawie, wypadków i incydentów w transporcie kolejowym: „Bezpieczeństwo ruchu kolejowego to brak niedopuszczalnego ryzyka szkody w związku z realizacją procesów przewozowych po infrastrukturze kolejowej”.

Czy wiesz, że ….

Ze względu na położenie geograficzne sieć kolejowa w Polsce spełnia zasadniczą rolę w międzynarodowych przewozach towarów i osób w Europie. Polska jest również miejscem styku europejskiej sieci szerokotorowej 1520 mm z siecią normalnotorową 1435 mm. Polski system transportowy należy do sieci europejskiej. Jednym z kluczowych elementów sieci europejskiej jest Transeuropejska Sieć Transportowa (ang. Transeuropean Transport Network– TEN-T), którą zaprojektowano w celu zwiększenia efektywności funkcjonowania wspólnego rynku oraz zapewnienia wewnętrznej spójności gospodarczej Unii Europejskiej.

W Polsce pracę przewozową w kolejowych przewozach pasażerskich w 2020 r. wykonano mniejszą niż w roku 2019, osiągając poziom 12 654 mld pasażerokilometrów. W porównaniu do lat poprzednich widoczny jest spadek udziału głównego przewoźnika dalekobieżnego PKP Intercity. Spowodowała to sytuacja epidemiczna, która znacznie ograniczyła przemieszczanie się na większe odległości pasażerów wykorzystujących tę gałąź transportową, którą jest kolej.

W jakich kwestiach bezpieczeństwo kolejowe ma mocne strony, a co należy doskonalić?

Bezpieczeństwo ruchu kolejowego zależy od warunków pracy maszynisty. Dlatego, aby poprawić bezpieczeństwo, potrzebne są kompleksowe działania wspomagające pracę tej grupy, z jednej strony potrzebne jest odpowiednie wyszkolenie od początku kariery zawodowej, z drugiej strony praca powinna być wspomagana nowoczesną techniką kompatybilną ze światowymi rozwiązaniami.

W związku z powyższym istotnym czynnikiem jest wykształcenie maszynistów. Z przeprowadzonych badań ankietowych w roku 2022, w których wzięło udział 50 maszynistów kierujących pojazdami szynowymi, pracowników firmy kolejowej wynika, że największą grupę stanowią osoby posiadające średnie wykształcenie (64%). Duży odsetek stanowią również osoby
z wyższym wykształceniem (22%) [1]. Newralgiczny aspekt dotyczy bezpieczeństwa środków transportu kolejowego, w którym respondenci w 58% odpowiedzieli, że transport kolejowy jest bezpiecznym środkiem transportu. Z kolei 36% z nich uważa, że raczej jest on bezpiecznym środkiem transportu, a zaledwie 6% nie miało na ten temat zdania. Wśród badanej grupy nie ma osób, która uważa, że transport kolejowy nie jest bezpiecznym środkiem transportu (Tab.1).

Tab.1. Bezpieczeństwo środków transportu kolejowego

Źródło: [1]

Rys.1. Wypadki kolejowe, zdarzenia, kolizje, wykolejenia
Źródło: [1]

Natomiast odnośnie liczby wypadków kolejowych podczas kariery zawodowej badanych respondentów (kolizje, wykolejenia, zdarzenia na przejazdach, zdarzenia z udziałem osób spowodowane przez pojazd kolejowy będący w ruchu i pożary pojazdu kolejowego) wynika, że w przeciągu dotychczasowej kariery zawodowej 60% respondentów nie miało żadnego wypadku kolejowego. 22% badanych miało od 1 do 5 wypadków kolejowych. Niski odsetek stanową wypadki powyżej 11 lat pracy. Zatem fakt ten potwierdza bezpieczeństwo transportu kolejowego (Rys.1.).

W kwestii poważnych incydentów kolejowych (zdarzenie z przynajmniej jedną ofiarą śmiertelną, przynajmniej pięcioma ciężko rannymi, powodujące znaczne zniszczenia pojazdu kolejowego, infrastruktury), to z przeprowadzonych badań wynika, że w przeciągu dotychczasowej kariery zawodowej 65% respondentów nie miało żadnego poważnego wypadku kolejowego. 22% badanych miało od 1 do 5 poważnych wypadków kolejowych. Niski odsetek 3% stanową wypadki powyżej 11 zdarzeń (Rys.2.).

Rys.2. Wypadki w czasie kariery zawodowej maszynistów
Źródło: [1]

Liczba incydentów (zdarzeń innych niż wypadek lub poważny wypadek, związanych z ruchem pociągów i mających wpływ na jego bezpieczeństwo) w trakcie dotychczasowej kariery zawodowej maszynistów to bardzo istotny czynnik oceny bezpieczeństwa na kolei. Z przeprowadzonych badań wynika, że w przeciągu dotychczasowej kariery zawodowej 68% respondentów nie miało żadnego incydentu, a 14% badanych miało od 1 do 5 incydentów. Wśród ankietowanych nie było żadnego zdarzenia od 11 do 15. 10% stanowią incydenty powyżej 15 zdarzeń (Tab.2.).

Tab.2. Liczba incydentów w czasie kariery zawodowej

Źródło: [1]

Stan techniczny

Rys.3. Ocena stanu technicznego taboru kolejowego
Źródło: [1]

Jeżeli chodzi o stan techniczny taboru kolejowego, to 46% badanych uważa stan techniczny taboru za dobry, a w 40% – dostateczny. Bardzo dobry stan techniczny wybrało zaledwie 6% respondentów, a 4% ankietowanych uważa, że tabor jest złym stanie (Rys.3.).

Dlatego niezwykle istotnym w kwestii bezpieczeństwa jest stan techniczny taboru, który nieustannie należy doskonalić. Co więcej kolejnym równie ważnym czynnikiem wpływającym na bezpieczeństwo na liniach kolejowych jest komfort pracy maszynisty, jego możliwości wypoczynku oraz wykonywanie obowiązków w wymiarze pracy wraz z przerwami na odpoczynek. Zadowalające jest to, że w świetle przedstawionych badań można zauważyć, iż ponad 70% ankietowanych nie wykonywało pracy przez 11 godzin bez wypoczynku. Niestety ponad 50% respondentów wykonywało swoje obowiązki powyżej 12 godzin podczas służby [1].

Reasumując, można stwierdzić, że zapewnienie bezpieczeństwa w transporcie powinno być permanentnie monitorowane, analizowane i aktualizowane. Odpowiedzialność za bezpieczeństwo ruchu kolejowego dotyczy przewoźników kolejowych i zarządców infrastruktury kolejowej, wszystkich podwykonawców, operatorów pojazdów trakcyjnych, jak również podmiotów odpowiedzialnych za ich utrzymanie.

Poczucie bezpieczeństwa i braku zagrożenia są wartościami, które powinny być zapewnione pasażerom na każdym etapie realizowanego procesu transportowego. Powyższe założenia mają decydujący wpływ na kształtowanie bezpiecznych systemów transportowych oraz obszary oddziaływania. Stąd też należy pamiętać, że głównym celem rozwoju strategii transportu w państwie jest zwiększenie dostępności transportowej przy jednoczesnej poprawie bezpieczeństwa uczestników ruchu i efektywności sektora transportowego, poprzez tworzenie spójnego, zrównoważonego i przyjaznego użytkownikowi systemu transportowego w wymiarze krajowym, europejskim i globalnym.

[1] A. Kuśmińska-Fijałkowska, Z. Łukasik, J. Kozyra, S. Olszańska, Diagnostics of causes, needs and options of improvement of security in railway transport, TransNav: International Journal on Marine Navigation and Safety of Sea Transportation Vol. 16 No. 2, 2022.