Dr Małgorzata Paszkowska

Adiunkt w Katedrze Zarządzania Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie. Specjalizuje się w problematyce ochrony zdrowia, przede wszystkim, w zakresie aspektów prawnych i organizacyjnych. Autorka wielu publikacji i książek dotyczących prawa i zarządzania w ochronie zdrowia m.in. Polski system ochrony zdrowia oraz Choroby zakaźne oraz instrumenty zapobiegania ich rozprzestrzenianiu w polskim systemie ochrony zdrowia. Wielbicielka słowa pisanego, podroży, muzyki klasycznej i dobrej herbaty.

W związku z konfliktem zbrojnym na Ukrainie od 24 lutego 2022 roku do Polski masowo przybywają obywatele Ukrainy. Ich status i uprawnienia wymagały szybkiego uregulowania ustawowego. W rezultacie uchwalono ustawę z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2022 r., poz.583). Ustawa powyższa dotyczy obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, oraz obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną z powodu tych działań wojennych przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto dotyczy także nieposiadającego obywatelstwa ukraińskiego małżonka obywatela Ukrainy, o ile przybył on na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa.

Jednym z istotnych problemów prawnych i praktycznych dotyczących dzieci – obywateli Ukrainy, które przebywają w Polsce bez rodziców – jest kwestia przedstawicielstwa ustawowego czyli podejmowania legalnych decyzji w istotnych sprawach dotyczących osoby i majątku dziecka, w szczególności problem ten miał miejsce przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Należy przypomnieć, że zgodnie z prawem polskim w przypadku udzielania świadczeń zdrowotnych małoletnim wymagana jest zgoda na nie przedstawiciela ustawowego pacjenta (zazwyczaj jest nim rodzic posiadający pełnię władzy rodzicielskiej).

Artykuł 25 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa reguluje nową instytucję prawną związaną bezpośrednio z obecną sytuacją tj. opiekuna tymczasowego dla dziecka obywatela Ukrainy pozostającego bez opiekuna prawnego w Polsce. Dotyczy ona na razie dzieci – obywateli Ukrainy, które przybyły z niej bezpośrednio na terytorium Polski od 24 lutego 2022 roku w związku z konfliktem zbrojnym na Ukrainie. Zgodnie z powyższym przepisem małoletniego obywatela Ukrainy, który legalnie przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez opieki osób dorosłych odpowiedzialnych za niego zgodnie z prawem obowiązującym w Rzeczypospolitej Polskiej, reprezentuje oraz sprawuje pieczę nad jego osobą i majątkiem opiekun tymczasowy.

Wniosek o ustanowienie opiekuna tymczasowego

Postępowanie o ustanowienie opiekuna tymczasowego może być wszczęte na wniosek lub z urzędu.

Uprawnionymi do złożenia wniosku są:

1) Straż Graniczna;

2) wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa;

3) prokurator;

4) Policja;

5) kierownicy jednostek organizacyjnych pomocy społecznej,

6) przedstawiciele organizacji międzynarodowych lub pozarządowych zajmujących się udzielaniem pomocy cudzoziemcom;

7) osoba sprawująca faktyczną pieczę nad małoletnim;

8) osoba, która objęła faktyczną pieczę nad małoletnim po wjeździe przez małoletniego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i sprawuje ją w dniu złożenia wniosku;

9) inne osoby lub podmioty, w ramach swoich zadań.

Zasady ustanowienia opiekuna tymczasowego przez sąd

Opiekuna tymczasowego ustanawia sąd opiekuńczy (wydział sądu rejonowego) właściwy ze względu na miejsce pobytu małoletniego. W sprawie o ustanowienie opiekuna tymczasowego sąd orzeka w postępowaniu nieprocesowym po przeprowadzeniu rozprawy. Sąd przesłuchuje kandydata na opiekuna tymczasowego i osobę sprawującą faktyczną pieczę nad małoletnim oraz wysłuchuje małoletniego, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala, uwzględniając w miarę możliwości jego rozsądne życzenie.

Ustanawiając opiekuna tymczasowego sąd kieruje się dobrem dziecka. Opiekun tymczasowy powinien być ustanowiony przede wszystkim spośród krewnych, powinowatych lub innych osób dających rękojmię należytego wykonywania obowiązków opiekuna. Oznacza to, że opiekunem może być też np. Polak – znajomy rodziców lub sąsiadka Ukrainka, która przyjechała z dzieckiem do Polski. W przypadku braku wskazanych wyżej osób kandydata na opiekuna tymczasowego wskazuje, na wniosek sądu, właściwa jednostka organizacyjna (czyli  ośrodek pomocy społecznej lub centrum usług społecznych albo inna jednostka organizacyjna wskazana przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta właściwe ze względu na miejsce pobytu małoletniego) w terminie 48 godzin. Wraz ze wskazaniem kandydata na opiekuna tymczasowego powyższa jednostka organizacyjna przesyła jego pisemną zgodę na ustanowienie opiekunem tymczasowym.

Dla kilku małoletnich można ustanowić jednego opiekuna tymczasowego, jeżeli nie zachodzi sprzeczność między ich interesami. Opiekunem tymczasowym dla rodzeństwa w miarę możliwości należy ustanowić tę samą osobę.

Sąd rozpoznaje sprawę bezzwłocznie, nie później niż w terminie 3 dni od dnia wpływu do sądu wniosku lub powzięcia informacji o konieczności ustanowienia opiekuna tymczasowego. Odpis postanowienia sąd doręcza uczestnikom postępowania, właściwej jednostce pomocy społecznej oraz Komendantowi Głównemu Straży Granicznej. Postanowienie o ustanowieniu opiekuna tymczasowego jest skuteczne i wykonalne z chwilą jego ogłoszenia, a gdy ogłoszenia nie było, z chwilą jego wydania.

Ogólne kompetencje opiekuna tymczasowego 

Opiekun tymczasowy, o ile przy jego ustanowieniu nie określono inaczej zakresu jego praw i obowiązków, jest upoważniony do reprezentowania małoletniego oraz sprawowania pieczy nad jego osobą i majątkiem. Należy przyjąć, że jest on uprawniony m.in. do udzielania zgody na świadczenia zdrowotne i uzyskiwania informacji o stanie zdrowia dziecka powierzonego opiece.

Przyjęta w ustawie konstrukcja prawna odpowiada zasadniczo instytucji opiekuna prawnego uregulowanej od lat w polskim kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Opiekun tymczasowy powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego.

Nadzór nad realizacją praw i obowiązków opiekuna tymczasowego sprawuje ośrodek pomocy społecznej lub centrum usług społecznych albo inna jednostka organizacyjna wskazana przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta właściwe ze względu na miejsce pobytu małoletniego.