WSIiZ na międzynarodowym kolokwium “Homo Eco-politicus in Literary and Cultural Studies”

Udział w kolokwium dr Pauli Wieczorek i dr Nikolety Zampaki podkreśla zaangażowanie Uczelni w kształtowanie przyszłości opartej na odpowiedzialności ekologicznej, interdyscyplinarnym dialogu i wizji zrównoważonego rozwoju. Jednocześnie potwierdza znaczącą rolę WSIiZ w międzynarodowych badaniach nad humanistyką środowiskową oraz w globalnych dyskusjach na temat ekologii, kultury i wyobraźni społecznej.

Badania ekologiczne w literaturze i kulturze

Dr Paula Wieczorek, Prodziekan Kolegium Mediów i Komunikacji Społecznej, zaprezentowała referat “Indigenous Speculative Fiction and Homo Ecopoliticus: Narratives for Ecological Justice in the Anthropocene”. Jej wystąpienie podkreśliło, że kultura i literatura rdzennych narodów Ameryki Północnej stanowią istotne źródło wiedzy ekologicznej, w którym wyraźnie artykułowane są modele odpowiedzialności środowiskowej, relacji między ludźmi i nie-ludzkimi bytami oraz koncepcje sprawiedliwości środowiskowej – mające fundamentalne znaczenie w dobie antropocenu.

Opowieści rdzennych społeczności, oparte na trwałej więzi z Ziemią i szacunku dla więcej-niż-ludzkiego świata, proponują odmienne spojrzenie na środowisko niż dominujące narracje Zachodu – mówiła dr Wieczorek.

Jej badania ukazują, że takie literackie ujęcia mogą realnie wspierać kształtowanie postawy Homo Ecopoliticus — jednostki świadomej ekologicznie, odpowiedzialnej i zdolnej do myślenia w kategoriach planetarnej współzależności. W referacie omówiono również krytyczną analizę kolonialnych i antropocentrycznych modeli postrzegania środowiska oraz podkreślono potencjał literatury w edukacji środowiskowej, działaniach aktywistycznych i tworzeniu zrównoważonych narracji kulturowych.

Dr Nikoleta Zampaki, wykładowczyni WSIiZ i Hellenic Naval Academy w Grecji, a także PostDoc na National and Kapodistrian University of Athens, zaprezentowała referat “Outer Space and Citizenship in Andy Weir’s Artemis and Michael Makropoulos’ Mars”. Jej wystąpienie analizowało ekologiczno-polityczne modele obywatelstwa w narracjach science fiction, które przedstawiają życie w pozaziemskich koloniach na Księżycu i Marsie.

W kontekście przestrzeni kosmicznej literatura podejmuje fundamentalne pytania o odpowiedzialność, zasoby, współistnienie różnych form życia oraz funkcjonowanie wspólnot w warunkach radykalnie odmiennych od ziemskich – zwracała uwagę dr Zampaki.

Jej badania wskazują, że narracje science fiction mogą pomagać zrozumieć, jak zmieniają się koncepcje obywatelstwa, etyki i środowiskowej współzależności w obliczu nowych, międzyplanetarnych wyzwań.

Wystąpienia światowych ekspertów

Seminarium zgromadziło kluczowych przedstawicieli współczesnej humanistyki środowiskowej, którzy zaprezentowali najnowsze wyniki badań nad relacjami człowieka ze środowiskiem. Prof. Scott Slovic (Oregon Research Institute, USA) przedstawił wyniki badań empirycznych analizujących wpływ języka raportów klimatycznych na motywację odbiorców, wskazując, że narracje podkreślające sprawczość i możliwość działania skutecznie zwiększają gotowość do podejmowania inicjatyw proekologicznych. Prof. Vincent Blok (Wageningen University & Erasmus University Rotterdam, Holandia) zaprezentował koncepcję rozróżnienia między ludzkim „światem” a autonomiczną „Ziemią”, podkreślając, że takie ujęcie pozwala lepiej zrozumieć naturę współczesnych kryzysów ekologicznych i precyzyjnie formułować strategie odpowiedzi na wyzwania antropocenu.

Ważny głos zabrał także dr Roberto Marchesini (School of Human–Animal Interaction, Włochy), który omówił twórczość Giacomo Leopardiego jako narzędzie do refleksji nad współczesnymi napięciami między człowiekiem a naturą, pokazując aktualność jego myśli w kontekście ekologicznych kryzysów. Następnie prof. Peggy Karpouzou (National and Kapodistrian University of Athens, Grecja) zaprezentowała solarpunk jako nowy model literacko-społecznego projektowania zrównoważonych wspólnot, wskazując, że gatunek ten łączy refleksję teoretyczną z praktycznymi wyobrażeniami alternatywnych, bardziej symbiotycznych przyszłości.

Dr Wojciech Małecki (Uniwersytet Wrocławski) zaprezentował przegląd swoich badań empirycznych nad wpływem fikcji klimatycznej (cli-fi) na emocje i postawy czytelników, dowodząc, że literatura może skutecznie mobilizować odbiorców do działań na rzecz klimatu. Dr Bretton A. Varga (California State University, Chico, USA) przedstawił natomiast analizę estetyki rdzy jako narzędzia interpretacyjnego w humanistyce środowiskowej, pokazując, że procesy korozji mogą inspirować nowe modele myślenia o materialności, ekologicznej wrażliwości i współistnieniu ludzi oraz więcej-niż-ludzkiego świata.

Na zakończenie dr Sayan Dey (Bayan College, Oman) omówił wyniki badań terenowych dotyczących gospodarki odpadami w wybranych miastach Indii, wskazując, że jej funkcjonowanie zależy nie tylko od infrastruktury, lecz także od lokalnej polityki, struktur społecznych i decyzji administracyjnych. Podkreślił, że problem odpadów jest zatem złożonym zagadnieniem polityczno-społecznym, wymagającym podejścia opartego na zasadach sprawiedliwości środowiskowej.

Ecokritike

Warto podkreślić, że seminarium zostało zorganizowane przez redakcję międzynarodowego czasopisma Ecokritike, którego redaktorką naczelną (Editor-in-Chief) jest prof. Peggy Karpouzou z National and Kapodistrian University of Athens, a funkcję Associate & Managing Editor (sekretarz redakcji) pełni dr Nikoleta Zampaki, związana z tą samą uczelnią oraz z WSIiZ w Rzeszowie. Obie badaczki — specjalizujące się w humanistyce środowiskowej, ekokrytyce i posthumanistyce — nie tylko nadzorują kierunek rozwoju pisma, lecz także aktywnie budują międzynarodową sieć współpracy naukowej, której efektem są wydarzenia takie jak to seminarium. Ecokritike to recenzowane, międzynarodowe, otwarte czasopismo naukowe, które publikuje artykuły z zakresu Environmental Humanities, teorii literatury i krytyki kulturowej. Czasopismo jest publikowane przez H-Net Journals i posiada rosnącą międzynarodową widoczność w środowisku akademickim.

Osoby zainteresowane humanistyką środowiskową będą miały kolejną okazję spotkać się z dr Nikoletą Zampaki już 8 grudnia 2025 r., podczas jej otwartego wykładu organizowanego przez WSIiZ. Wydarzenie będzie znakomitą okazją do pogłębienia refleksji nad ekologią, narracjami ekologicznymi oraz zagrożeniami środowiskowymi w kontekście współczesnych debat o przyszłości człowieka w świecie więcej-niż-ludzkim.