Już wiemy jak różnorodność biologiczna jest powiązana z różnorodnością kulturową. Zapraszamy do obejrzenia wykładu dr hab. Łukasza Łuczaja

Profesor Ł. Łuczaj od wielu lat prowadzi badania nad wykorzystaniem dzikich roślin. Jak sam podkreśla jest również czynnym praktykiem. W czasie pisania pracy doktorskiej, kupił nieużytek rolny, wybudował na nim szałas, w którym próbował mieszkać i zdobywać pożywienie, tak jak robili to pierwotni zbieracze i łowcy. Był to moment, który skłonił prof. Łuczaja do poszerzania swojej wiedzy na temat etnobotaniki. Jak podkreśla Profesor: My Polacy mamy dziwne tradycje co do użytkowania roślin jadalnych z jednej strony mamy te tradycje świetnie udokumentowane. A z drugiej strony trochę obawiamy się dzikich roślin, uważamy je za produkty gorsze. W warunkach polskiego krajobrazu używano głównie owoców.

Co to jest ta różnorodność biokulturowa?

W czasie swojego wystąpienia Profesor wśród elementów, które tworzą różnorodnością biokulturową wskazał m.in.: zachowanie flory i fauny, zachowanie tradycyjnego użytkowania, a także zachowanie wiedzy o przyrodzie i znajomość nazw roślin i zwierząt. Podkreślił jednak, iż z uwagi na zmianę trybu życia ludzi i migrację do miast obserwujemy zjawisko dewolucji wiedzy w obszarze dzikich roślin. Obecnie mamy znacznie mniejszy kontakt z naturą, a co za tym idzie – nie znamy nazw roślin i możliwości ich wykorzystywania, co bezpośrednio wpływa na środowisko przyrodnicze.

Skąd możemy czerpać wiedze na temat dzikich roślin jadalnych?

Pod koniec XIX wieku zrodziła się moda dokumentacji wiedzy ludowej. W warunkach polskich, część z  dokumentacji była nawet opatrzona łacińskimi nazwami roślin. Podczas wykładu możemy dowiedzieć się oraz zobaczyć zdjęcia ankiet pochodzących z polskiego atlasu etnograficznego z lat 1948-49. Profesor przybliżył również bardzo interesujące wyniki badań z lat 60. ubiegłego stulecia dot. użytkowania roślin oraz robienia z nich różnych potraw. Możemy również poznać historie manny, która wraz z upływem czasu ulegała przemianom.

Ciekawostki ze świata roślin zielonych

W przeszłości z pośród gatunków dzikich warzyw w Polsce zdecydowanie najczęściej wybierana była komosa biała. Była ona uprawiona praktycznie w każdej miejscowości. Dużą polarnością cieszył się również barszcz zwyczajny, zapomniany już ostrożeń łąkowy, bluszczyk kurdybanek czy paprotka zwyczajna i wiele innych. W czasie wykładu możemy również poznać historię piwa jałowcowego, które robione jest z szyszkojagód jałowca, chmielu i miodu. Jest to napój, który istnieje już od kilku tysięcy lat. Jak podkreślił Prelegent, nie tylko istnieje tendencja do zapominania o wykorzystaniu dzikich roślin, w  niektórych przypadkach dochodzi do popularyzacji niektórych gatunków roślin, jak np. czosnku niedźwiedziego. Aktualnie jest on bardzo popularny w Polsce, a wcześniej tradycyjnie był jadany jedynie w Alpach i na Bałkanach. Stał się on również gatunkiem znajdującym się pod częściową ochroną. W czasie wykładu dowiadujemy się również jakie rośliny powinniśmy znowu zacząć doceniać i włączyć je z powrotem do użycia.

Herbofilia vs Herbofobia

Prof. Ł. Łuczaj przedstawił również kraje, które jak sam nazwał są Herbofilne, czyli uwielbiają rośliny zielone. Należą do nich: Chiny, Japonia, Korea, Wietnam, Indie, Afryka, Meksyk, region śródziemnomorski Europy oraz Kaukaz i Turcja. Podał również przykłady Herbofobii, czyli strachu przed roślinnością zieloną, czym charakteryzują się: Amazonia, Polinezja, jak również w umiarkowanym zakresie także Europa Środkowa i Północna. Jak podkreślił Profesor: Z jednej strony zbieranie dzikich roślin pozwala na docenienie flory, na to że jesteśmy świadomi wartości tego krajobrazu. Z drugiej strony oczywiście może narażać pewne gatunki na wyniszczenie, więc musimy robić to w sposób zrównoważony”.

Dużym zaskoczeniem dla wszystkich jest z pewnością fakt, że Tojad syczuański, który jest uprawiany w Polsce w ogrodach i jest najbardziej trującą rośliną w światowej florze, jest spożywany z powodzeniem w Chinach.

Roślinność a legendy

Rośliny mają również swój udział w kulturze i legendach różnych krajów. W Chinach istnieje legenda o tasznikowej księżniczce, której ukochanego porwano i przetrzymywano przez 18 lat, podczas których ta księżniczka żywiła się wyłącznie tasznikiem. W Azji znany jest wizerunek Milarepy- Tybetańskiego świętego, który według legendy żywił się przez kilka lat wyłącznie pokrzywami, aż zzieleniała mu od tego twarz, co stanowi symbol użytkowania dzikich roślin. W Polsce również nie brakuje historii z motywem roślinnym. Pewnie wszystkim nam jest dobrze znane podanie o kwiecie paproci, czy przesąd na temat czterolistnej koniczyny.

Historie odległych krain

Miejscem w którym zachowała się olbrzymia wiedza o roślinach jadalnych jest Japonia, w której tradycją jest jedzenie 7 wiosennych ziół. W Korei robi się Dotorimuk, czyli koreańską galaretkę z żołędzi. W Laosie ludzie użytkują praktycznie całą otaczającą ich przyrodę. W Turcji wykonuje się chlebki nadziewane dzikimi roślinami oraz gołąbki, których liście stanowią właśnie dzikie rośliny. Kolejny kraj to Gruzja, w której wykonuje się Pkhali, czyli gotowane zmielone kulki z liści roślin, orzechów i granatów.

Na końcu wykładu prof. Łukasz Łuczaj odpowiadał na pytania zadane przez słuchaczy. Jedna z bardzo ważnych i kluczowych odpowiedzi to ta na pytanie, jakie powinniśmy podejmować działania, aby zachować jak największą bioróżnorodność? Zdaniem Profesora: „ Kluczowe  znaczenie ma ograniczenie chemizacji rolnictwa, tworzenie parków narodowych, ale także właśnie ochrona czynna, czyli utrzymywanie zbiorowisk związanych z człowiekiem poprzez wykaszanie łąk i odpowiedni wypas”.

Wszystkich chętnych zapraszamy do obejrzenia wykładu:

Wykład dofinansowany został ze środków budżetu państwa w ramach programu Ministra Edukacji i Nauki pod nazwą „Społeczna odpowiedzialność Nauki”.