mgr Magdalena Lasota

Pracownik Katedry Kosmetologii, absolwentka studiów na kierunku Kosmetologia na WSIiZ, wieloletnia stypendystka Stypendium Rektora.

lic. Paulina Lechwar 

Pracownik Katedry Kosmetologii, tegoroczna absolwentka studiów na kierunku Kosmetologia na WSIiZ, wieloletnia stypendystka Stypendium Rektora.

Wzrastająca popularność kosmetyków naturalnych, produktów ziołowych oraz suplementów diety skutkuje ciągłym zapotrzebowaniem na ekstrakty i substancje izolowane z roślin. Dlatego też stawia się duży nacisk na jakość materiału roślinnego. Wiąże się to z wykonywaniem badań nad surowcem, m.in. pod kątem toksyczności, fizykochemicznym, zawartości substancji aktywnych, czystości mikrobiologicznej czy pozostałości pestycydów. Wszystkie te czynniki mają wpływ na przyszłe wykorzystanie rośliny lub substancji z niej pozyskanej w przemyśle farmaceutycznym, kosmetycznym czy kulinarnym.

Ze względu na postępującą degradację środowiska i wzrastającą urbanizację terenów zielonych, uprawa czy zbiór roślin kosmetycznych ze stanowisk naturalnych staje się rzadkością. Warto zaznaczyć, iż surowce zielarskie mogą ulec zanieczyszczeniu na każdym etapie produkcji, a także w trakcie wzrostu rośliny. Może do tego dojść ze względu na obecność drobnoustrojów w glebie, skażone powietrze, wodę czy odchody zwierząt. Człowiek również przyczynia się do marnowania surowców roślinnych przez ich niewłaściwie przeprowadzony zbiór, nieodpowiednie metody suszenia czy dalszą obróbkę.

Poprzez wyżej wymienione czynniki wzrasta cena produktów opartych na naturalnym składzie oraz dochodzi do spopularyzowania przemysłu zielarskiego i prywatnych upraw. Skutkuje to wprowadzeniem na danej szerokości geograficznej nowych odmian oraz gatunków roślin zielarskich. Rolnicy mają pod kontrolą produkcję surowca, co skutkuje jego lepszą jakością i czystością. Takie rozwiązanie niestety również wiąże się z negatywnym wpływem na środowisko, np. w postaci wyjaławiania gleby przez długotrwałą uprawę jednego gatunku rośliny.

Wykorzystanie czarnego bzu w duchu trendu zero waste

Rozwiązaniem problemu, który stanowią zmniejszające się naturalne zasoby roślinne, jest lepsze i przemyślane wykorzystanie surowców, w tym tych części roślin, które obecnie tratowane są, jako odpady – jest to tzw. trend „Zero Waste”, który wpisuje się w globalny trend zrównoważonego rozwoju. Przykładem takiego surowca, który może być lepiej wykorzystany, jest czarny bez (Sambucus nigra) – roślina od stuleci znana ze swoich właściwości prozdrowotnych i leczniczych. Preparaty otrzymywane z bzu czarnego (głównie owoców i kwiatów) wykazują wieloaspektowe działanie na organizm człowieka, m.in. wspomagając odporność, działając antyoksydacyjnie, łagodząco, przeciwzapalnie, antywirusowo oraz przeciwbakteryjnie. Takie działanie ekstraktów z czarnego bzu wynika z bogactwa zawartych w nim związków aktywnych takich jak: substancje polinefolowe i flawonoidy (kemferol, astragalina, kwercetyna, rutyna, izokwercetyna), garbniki, witaminy (witamina C i z grupy B) i składników mineralnych (potas, magnez, żelazo).

Czarny bez to również znany i szeroko stosowany naturalny surowiec kosmetyczny. Obecnie w kosmetykach przeznaczonych do pielęgnacji skóry stosowane są ekstrakty, pudry, soki, woski, oleje i wody z kwiatów, pąków, nasion, gałązek oraz dojrzałych owoców bzu czarnego Liście oraz niedojrzałe owoce bzu czarnego traktowane są jako odpady w procesie technologicznym. Mogą one jednak zawierać wiele dobroczynnych substancji i działać analogicznie na skórę jak te organy roślinne, które obecnie są stosowane do wytwarzania ekstraktów. Badania dowodzą, że ekstrakty metanolowe z kwiatów i liści bzu czarnego wykazują obecność tych samych substancji aktywnych – rutyny, kwercetyny, kwasu kofeinowego, kemferolu, a także wykazują podobną zdolność do hamowania enzymu tyrozynazy, która odpowiedzialna jest za powstawanie przebarwień na skórze.

Studentki zbadały czarny bez

W celu zbadania potencjału kosmetycznego ekstraktów z niewykorzystanych dotąd organów morfologicznych bzu czarnego studentki WSIiZ działające w ramach Koła Naukowego „Cosmetic Plants” przygotwały projekt naukowy pt. „Zrównoważone wykorzystanie surowców naturalnych – określenie kosmetycznego potencjału ekstraktów otrzymywanych z różnych organów morfologicznych czarnego bzu (Sambucus nigra)”, który uzyskał finansowanie w ramach II naboru ogólnouczelnianego konkursu na studenckie projekty naukowe. Dzięki takim projektom studenci mają możliwość rozpoczęcia samodzielnych badań laboratoryjnych, wychodzących poza zakres nauczania. Rozwijane są umiejętności pracy w grupie, nauka nowych rzeczy oraz zawieranie cennych kontaktów naukowych. Projekt przygotowany przez Koło Naukowe „Cosmetic Plants” otrzymał maksymalna liczbę punktów. W realizacji Projektu udział wzięły: Magdalena Lasota (liderka projektu) i Paulina Lechwar, studentki studiów II stopnia na kierunku Kosmetologia oraz Patrycja Cisło i Marcelina Chmura ze studiów I stopnia na tym samym kierunku.

Nie tylko kwiaty czarnego bzu są użyteczne

Analizy przeprowadzone na ekstraktach wodnych i etanolowych z liści bzu czarnego dowodzą, że surowiec ten posiada wysoki potencjał antyoksydacyjny i działa przeciwzapalnie. Porównując właściwości ekstraktów wodnych i metanolowych z owoców niedojrzałych i dojrzałych bzu czarnego wywnioskowano, że ekstrakty z niedojrzałych owoców charakteryzują się wyższą zawartością kwasów organicznych oraz związków fenolowych niż ekstrakty z owoców dojrzałych. Analizując dostępną literaturę, można wysunąć wniosek, że nie tylko owoce dojrzałe oraz kwiaty są istotnymi surowcami o działaniu aktywnym. Również inne morfologiczne części rośliny jak liście, gałązki czy owoce niedojrzałe, które wydawałyby się tylko odpadem technologicznym, mogą zawierając związki wywierające istotny wpływ na kondycję skóry.

Rys.1 Materiał badawczy – owoce niedojrzałe, owoce dojrzałe, kwiaty, liście i gałązki czarnego bzu
Źródło: archiwum własne autorek

W trakcie projektu przebadane zostały różne morfologiczne części bzu czarnego. Celem badań było porównanie ekstraktów wodno-etanolowych oraz wodno-glikolowych z kwiatostanów, liści, gałązek, owoców dojrzałych i niedojrzałych pod względem działania antyoksydacyjnego, ochronnego, przeciwprzebarwieniowego oraz zawartości związków bioaktywnych.

Rys. 2 Przeprowadzanie badań laboratoryjnych
Źródło: archiwum własne autorek

Na podstawie wyniku wielu badań stwierdzono, iż ekstrakty z bzu czarnego, w szczególności z liści, kwiatów i owoców niedojrzałych, wykazują się wysokim potencjałem kosmetycznym. Dzięki silnemu działaniu antyoksydacyjnemu i wysokiej zawartości związków polifenolowych i flawonoidów, ekstrakty te znalazłyby zastosowanie w kosmetykach do cer dojrzałych z przebarwieniami i/lub zmianami naczyniowymi. Udowodniono, iż badane ekstrakty można zastosować jako składnik kosmetyku. Stworzyłyśmy receptury trzech różnych form kosmetyków (tonik, hydrożel i emulsja) z wykorzystaniem czterech ekstraktów wodno-glikolowych z liści, kwiatów, owoców dojrzałych i niedojrzałych.

Gdzie zaprezentowałyśmy nasze badania?

Ważną częścią Projektu była również prezentacja uzyskanych wyników badań na następujących krajowych konferencjach naukowych:

• VI Ogólnopolska Konferencja Studenckich Kół Naukowych, „Badania, innowacje i pasje z perspektywy młodego naukowca”, która odbyła się w Krośnie w dniu 18 maja 2023; prezentacja pt. „Zrównoważone wykorzystanie surowców naturalnych – określenie kosmetycznego potencjału ekstraktów otrzymywanych z różnych organów morfologicznych czarnego bzu (Sambucus nigra)” otrzymała wyróżnienie.
• XIV Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Nauka i pasja kluczem do sukcesu” w dniu 24.05.2023 w Kielnarowej – prezentacja pt. „Zrównoważone wykorzystanie surowców naturalnych – określenie potencjału kosmetycznego ekstraktów z różnych organów morfologicznych czarnego bzu (Sambucus nigra)” zdobyła wyróżnienie.
• Przygotowany został również poster naukowy w języku angielskim pt. „Cosmetic properties of extracts from various morphological organs of elderberry (Sambucus nigra L.)„ który zostanie zaprezentowany na międzynarodowej konferencji „2nd Natural Cosmetics International Meeting” w Kielnarowej, w dniach 20-22 września 2023 roku.

Rys. 3 Opracowane receptury kosmetyków
Źródło: archiwum własne autorek

[1] Tundis R., Ursino C., Bonesi M., Loizzo M.R., Sicari V., Pellicanò T., Manfredi I.L., Figoli A., Cassano A., Flower and Leaf Extracts of Sambucus nigra L.: Application of Membrane Processes to Obtain Fractions with Antioxidant and Antityrosinase Properties, Membranes (Basel). 2019 Sep 24;9(10):127.
[2] Skowrońska W., Granica S., Czerwińska M.E., Osińska E., Bazylko A., Sambucus nigra L. leaves inhibit TNF-α secretion by LPS-stimulated human neutrophils and strongly scavenge reactive oxygen species, J Ethnopharmacol, 2022 May 23;290:115116.
[3] Kiprovski B., Malenčić Đ., Ljubojević M., Ognjanov V., Veberic R., Hudina M., Mikulic-Petkovsek M., Quality parameters change during ripening in leaves and fruits of wild growing and cultivated elderberry (Sambucus nigra) genotypes, Scientia Horticulturae, 277, 2021, 109792.