Czy pandemia COVID-19 spowodowała przełom w dotychczasowej praktyce Kościoła katolickiego, dotyczącej udziału wiernych w sakramentach? Jak licznie polskie parafie wykorzystały nowoczesne środki komunikacji, by podczas lockdownu w 2020 roku zachować łączność z wiernymi? Na te i inne pytania odpowiadają naukowcy z Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie, Uniwersytetu Warszawskiego oraz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Badanie przeprowadzono wiosną 2020 r. na reprezentatywnej próbie 1533 parafii z 41 diecezji. Podstawową konkluzją jest liczba parafii, które w czasie objętym badaniem zdecydowały się na podjęcie we własnym zakresie transmisji Mszy św. online z własnego kościoła parafialnego. Takie transmisje prowadziło 40,8% polskich parafii. W tym celu korzystały one głównie z serwisów społecznościowych YouTube (18,9%) oraz Facebook (18,7%). Mniej niż 5% parafii prowadziło transmisje niezależne technicznie (np. na stronie internetowej parafii). W badanej próbie znalazła się tylko jedna parafia oferującą transmisję dźwiękową (bez obrazu).
Jedną z istotnych obserwacji jest wyraźna korelacja między częstotliwością transmitowania a położeniem geograficznym parafii. Najmniej transmisji było w Polsce północno-wschodniej oraz północno-zachodniej, zaś najwięcej w regionach północno-centralnym oraz południowo-centralnym. Zdaniem autorów, przyczyn takiego stanu rzeczy należy szukać m.in. w zróżnicowaniu infrastruktury teleinformatycznej (połączenie internetowe umożliwiające płynną transmisję i odbiór dźwięku i obrazu) oraz specyficzną strukturę parafialną w niektórych diecezjach (do parafii należy kilka kościołów, obsługiwanych przez jednego duchownego). „Trzeba wziąć również pod uwagę fakt, że parafie stanęły przed wyzwaniem rozpoczęcia transmisji praktycznie z dnia na dzień, bez ostrzeżenia, bez czasu na przygotowanie. Wielu proboszczów, zwłaszcza w starszym wieku, nie było w stanie mu sprostać” – podkreśla dr hab. Andrzej Adamski, prof. WSIiZ, jeden z autorów badania.
Nie są zaskakujące zależności pomiędzy wielkością parafii a transmisjami Mszy św. Wśród największych polskich parafii (ponad 10 tys. wiernych) ok. 75% transmitowało niedzielne msze św., podczas gdy odsetek ten w najmniejszych parafiach (poniżej 1000 wiernych) wyniósł zaledwie 18,1%. Z kolei parafie miejskie prowadziły transmisje Eucharystii w Internecie znacznie częściej niż wiejskie (odpowiednio: 67,7% – 29,9%). Dla parafii miejsko-wiejskich (kościół parafialny w mieście z należącymi do parafii okolicznymi wsiami) odsetek transmitowania wyniósł 53,3%. Podobną zależność widać między typem parafii (zakonna-diecezjalna) a podejmowaniem transmisji religijnych online. Parafie zakonne robiły to znacznie częściej niż diecezjalne (odpowiednio 68,6% i 38,9%). Zdaniem autorów raportu, może być to związane z tym, że część zakonów w swoim charyzmacie ma wpisane apostolstwo za pośrednictwem środków społecznego przekazu, zaś wiele zgromadzeń wpisało w swe statuty obecność osób konsekrowanych na polu ewangelizacji przez środki przekazu. Ta istotnie statycznie zależność mogła być również spowodowana większą ilością osób zakonnych wspomagające swe wspólnoty parafialne w życiu liturgicznym.
Badania wykazały również, że w diecezjach, w których biskupi wyraźnie zachęcali proboszczów do prowadzenia transmisji z parafii, średni odsetek transmisji był wyższy (46%) niż w tych, w których takich zachęt nie było (38%). Istniała również statystycznie istotna zależność pomiędzy posiadaniem przez parafie strony internetowej a prowadzeniem transmisji mszy świętej online.
W drugim artykule poddano analizie dyskurs medialny 20 polskich tytułów prasowych w okresie od 12 do 18 marca 2020 roku, czyli w pierwszym tygodniu po wydaniu rządowych obostrzeń co do udziału w liturgii i reakcji Kościoła na ten fakt: udzielenie dyspensy i wsparcie mediatyzacji liturgii. Okazuje się, że ogólny stosunek mediów do dyspensy i mediatyzacji liturgii był pozytywny, ale niektóre media prezentowały te tematy dość jednostronnie, zgodnie ze swoją polityką redakcyjną.
Wyniki badań zostały opublikowane na łamach czasopisma „Religions”. Ich autorami są dr hab. Andrzej Adamski, prof. WSIiZ, dr Barbara Przywara i dr hab. Marcin Szewczyk, prof. WSIiZ (Kolegium Mediów i Komunikacji Społecznej Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie), dr hab. Anna Jupowicz-Ginalska (Uniwersytet Warszawski) oraz ks. dr hab. Andrzej Kiciński, prof. KUL (Katolicki Uniwersytet Lubelski).
