Sylwia Socha

Obecnie studiuje na kierunku Digital Marketingu, na studiach magisterskich. Prywatnie interesuje się rękodziełem, głównie malowaniem na ceramice, literaturą i psychologią. Za osiągnięcia i wyniki w nauce podczas studiów licencjackich otrzymywała stypendium rektora, które otrzymuje nadal na studiach magisterskich. Współpracowała z Intro Mediami. Jej zainteresowania, zapoczątkowane przez pracę licencjacką i kontynuowane do pracy magisterskiej, koncentrują się na tematach wpływu mediów cyfrowych na psychikę, zachowania (u dzieci i młodzieży, jak i u dorosłych), bańkach informacyjnych, cyfrowym narcyzmie oraz komorach echa.

Obecność dzieci i młodzieży w świecie wirtualnym od lat interesuje badaczy. Na przestrzeni lat raporty dostarczają coraz to nowych analiz i wniosków, głównie w zakresie niebezpieczeństw. Działania te mają na celu scharakteryzowanie czynników wpływających na ryzykowne zachowania młodych ludzi, a co za tym idzie, znalezieniu odpowiednich środków dla przeciwdziałania ich negatywnym skutkom.

Urządzenia elektroniczne i media cyfrowe stały się nieodłącznym elementem życia każdego z nas. Używamy ich do pracy, nauki, rozrywki, nawiązywania i utrzymywania relacji, praktycznie do wszystkiego. Młode pokolenia nie wiedzą, a starsze powoli zapominają, jak było kiedyś, przed pojawieniem się internetu. Korzystamy z jego dobrodziejstw ułatwiając sobie życie, a wiele spraw możemy załatwić bez wychodzenia z domu. Kilkoma kliknięciami w ekran telefonu opłacamy rachunki, zamawiamy bilety lotnicze czy robimy zakupy. I nie ma w tym nic dziwnego, wręcz przeciwnie, stało się to czymś całkowicie naturalnym. Podobnie jest z młodszymi użytkownikami sieci.

Badania przeprowadzone przez EU KIDS Online i NASK na konkretnych grupach młodych ludzi (dzieci i młodzież w wieku 9-17 lat) wykazują, że prawie ¾ badanych posiada profil w mediach społecznościowych lub na stronach z grami komputerowymi. Najczęściej posługują się oni urządzeniami połączonymi z Internetem do zajęć związanych ze szkołą, wysyłania i odbierania wiadomości, kontaktu z rodziną i znajomymi, korzystania z aplikacji mobilnych czy dzielenia się z innymi informacjami znalezionymi w sieci.

Można zatem uznać, że tutaj również nie ma niczego niezwykłego, ponieważ większość z nas właśnie do takich czynności ich używa. Warto jednak zwrócić uwagę na wiek, w którym dzieci najczęściej otrzymują swoje pierwsze urządzenia mobilne – według badań jest to 9-10 lat. Biorąc pod uwagę, że ta granica wciąż się przesuwa, a całkowita kontrola treści jest praktycznie niemożliwa, to fakt dość niepokojący.

O wiele za wcześnie

Niski wiek użytkowników mediów jest jednym z najważniejszych czynników dotyczących problemu nadużywania technologii cyfrowych, ale wymienia się tu również powszechność takich urządzeń w domu, wpływ starszego rodzeństwa i rówieśników czy nieograniczony i niekontrolowany dostęp do internetu. Niestety częstym jest to, że rodzice nie nadzorują aktywności swoich dzieci w sieci. Rezygnują oni również z roli cyfrowego przewodnika, co wpływa na brak ustalenia zasad użytkowania mediów i narażenie na różnego rodzaju niebezpieczeństwa. Dzieci, które z powodu nudy, braku zainteresowań czy potrzeby przynależności do internetowych społeczności, nie mają postawionych granic i wypracowanych reguł korzystania z cyfrowych technologii, są dużo bardziej narażone na ich nadużywanie. W związku z tym wymienić tutaj można wiele zagrożeń w sferze osobowej, społecznej i kulturowej, a w tym, między innymi, negatywny wpływ na rozwój układu mięśniowo-szkieletowego, zaburzenia w zakresie funkcji poznawczych (problemy ze skupieniem, logicznym myśleniem, pamięcią), brak dojrzałości emocjonalnej, bunt na zasady etyczne czy zagrożenie tożsamości kulturowej.

Czego można się obawiać?

Niebezpieczeństwa związane z obecnością młodych użytkowników w sieci obejmują zjawiska związane nie tylko z nadmiernym korzystaniem, jak np. uzależnienia, FOMO (tzw. fear of missing out – lęk przed odłączeniem), „always on”. Dzieci i młodzież, ze względu na brak doświadczenia cyfrowego, bardzo łatwo mogą paść ofiarą ataków sieciowych, wirusów i nieświadomie stać się częścią szerzenia dezinformacji, a nawet strat materialnych. W ostatnich latach przestępczość ze swojej tradycyjnej formy przeszła również w elektroniczną, a tym samym naraża młodych ludzi na działania związane z propagowaniem nienawiści i doświadczaniem przemocy.

Nazywana różnie, cyberstalking, cyberharassment, cyberbullying, jest poważnym problemem przez wzgląd na przestrzeń w jakiej funkcjonuje. Popularność urządzeń ekranowych i dostępu do wszelkiego rodzaju komunikacji w sieci sprawia, że to zjawisko jest coraz bardziej powszechne wśród najmłodszej części społeczeństwa, a przeprowadzone badania wskazują, że obniża ono jakość życia i powoduje wiele problemów w sferze psychicznej ofiar (depresja, objawy psychosomatyczne, lęk).

Co robić?

Lista zagrożeń jest długa i może spędzać sen z powiek niejednego dorosłego. Dlatego też wszelkiego rodzaju działania profilaktyczne, informujące, organizowanie warsztatów, webinarów, tworzenie kampanii społecznych, spotów reklamowych czy filmów, i kierowanie ich do rodziców, jest ważnym elementem cyfrowej edukacji. Pozwala to zauważyć i zrozumieć, że dzieci często naśladują swoich opiekunów, do pewnego wieku są również pod ich ogromnym wpływem, a świat online nie jest ani dobry, ani zły. To podejmowane aktywności, czas korzystania z technologii i brak umiejętności medialnych wpływa na czerpanie korzyści bądź narażenie na niebezpieczeństwa.

Nie chodzi zatem o to, by izolować młodych ludzi i w ten sposób próbować chronić. Tak jak uczy się dzieci mówienia, chodzenia, czytania czy pisania i ostrzega się, by nie rozmawiać z obcymi i rozglądać się przed przejściem dla pieszych, podobnie powinno to wyglądać w przestrzeni cyfrowej. W dobie zwiększającej się obecności w sieci coraz młodszych użytkowników, nieodzownym jest nieustająca edukacja, a rola dorosłych opiekunów i ich zaangażowanie oparte na pozytywnych wzorcach jest kluczowym jej aspektem. Młody człowiek powinien rozwijać swoje kompetencje medialne pod czujnym okiem rodzica, w późniejszym czasie, pedagogów. Systematyczna nauka bezpiecznych zasad korzystania z internetu i konsekwencji ryzykownych zachowań oraz ustalenie jasnych reguł w zakresie użytkowania urządzeń cyfrowych z zachowaniem odpowiedniego balansu pomiędzy aktywnościami online i offline, wydaje się najlepszym rozwiązaniem. Przestrzeń wirtualna stała się dla dzieci naturalnym środowiskiem rozwoju, nauki, budowania i wzmacniania relacji, jednym słowem – funkcjonowania. Wsparcie i obecność w tym zakresie jest pierwszym i podstawowym krokiem, by młodzi ludzie, z wiekiem, mogli czerpać korzyści z tego, co oferują im nowe technologie.

Warto być czasem offline

Warto również zwrócić uwagę na to w jakich cyfrowych ekosystemach przychodzi nam wszystkim żyć. Oferują one rozmaite rozwiązania skupiające się na komunikacji, reklamach, płatnościach, zakupach czy tworzeniu relacji, przyciągając naszą uwagę i pobudzając w nas potrzebę pozostania w świecie wirtualnym. Jakie jednak będą konsekwencje wynikające z takiej cyfryzacji?

Zanik przestrzeni, różnorodności kulturowej czy natury, to tylko kilka z nich. W efekcie życie codzienne staje się coraz bardziej skomplikowane i pojawiają się kolejne zagrożenia, takie jak brak prywatności, inwigilacja, kontrola myśli i funkcjonowanie w całkowicie innym, niż dotychczas, społeczeństwie. Może warto zatem odłożyć smartfon, wyłączyć laptopa i z rodziną pójść na spacer

Artykuł powstał na podstawie pracy licencjackiej na kierunku Komunikacja cyfrowa, obronionej w 2024 r. pod kierunkiem prof. WSIiZ, dr hab. Andrzeja Adamskiego, pt. „Projekt filmu ostrzegającego przed wybranymi problemami użytkowania mediów cyfrowych przez dzieci i młodzież”.

Literatura:

Dębski M., Bigaj M., Młodzi Cyfrowi. Nowe technologie. Relacje. Dobrostan, Gdańskie Wy-dawnictwo Psychologiczne sp. z o. o., Gdańsk 2019. Online: https://dba-momojzasieg.com/wp-content/uploads/2019/12/Mlodzi-Cyfrowi.-Nowe-technologie.- Relacje.-Dobrostan_ksiazka.pdf.

Lange R. (red.), „Nastolatki 3.0”.Raport z ogólnopolskiego badania uczniów, NASK Państwo-wy Instytut Badawczy, Warszawa 2021. Online: https://www.nask.pl/pl/raporty/raporty/4295,RAPORT-Z-BADAN-NASTOLATKI-30-2021.html

Hansen A., Wyloguj swój mózg. Jak zadbać o swój mózg w dobie nowych technologii, Wydawnictwo Znak, Kraków 2020.

Hatalska N., Wiek paradoksów. Czy technologia nas ocali?, Wydawnictwo Znak, Kraków, 2021.

Pyżalski J., Zdrodowska A., Tomczyk Ł., Abramczuk K., Polskie badanie EU Kids Online 2018. Najważniejsze wyniki i wnioski, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2019. Pozyska-no z: https://fundacja.orange.pl/files/user_files/EU_Kids_Online_2019_v2.pdf