„Pamięć o tych, którzy spoczywają  na żydowskich cmentarzach, jest dziś w rękach polskich sąsiadów. Ja chciałem tylko wykosić cmentarz w Krościenku, byłem sam, a dziś jest nas wielu”. Tak mówił na spotkaniu „O przywracaniu pamięci” Dariusz Popiela – sportowiec i olimpijczyk, lider projektu „Ludzie, nie liczby”, ubiegłoroczny Laureat Nagrody POLIN. W ramach cyklu „W labiryncie świata” rzeszowska publiczność mogła zobaczyć poświęcony Popieli film dokumentalny Wojciecha Szumowskiego „Ukos światła”, a następnie odbyło się spotkanie z reżyserem i bohaterem dokumentu z udziałem gościa specjalnego – wieloletniego Rektora Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie prof. Hanocha Gutfreunda.  

Dariusz Popiela zajął się upamiętnianiem żydowskich sąsiadów po tym, gdy podczas jednego z treningów dowiedział się o kirkucie w swojej rodzinnej miejscowości. Nie potrafił pogodzić się z faktem, że miejsce pochówku stało się zapomnianą przez wszystkich łąką, a obecni mieszkańcy Krościenka nic nie wiedzą o historii Żydów ze swojej okolicy. Wspólnie z rosnącą grupą wolontariuszy Dariusz Popiela dba o żydowskie cmentarze i poszukuje macew wywiezionych z kirkutów w czasie i po II wojnie światowej.

Projekt „Ludzie, nie liczby” rozrasta się, a w wyniku kolejnych działań społecznościom lokalnym przywracana jest pamięć o konkretnych żydowskich rodzinach i osobach. Upamiętnianie ofiar Zagłady ma głęboki sens dla tych, którzy żyją dziś, dla nas. Tamta spirala zła poprzez zapomnienie trwa dalej, tylko przywrócenie pamięci może ją przerwać – wyjaśnia Dariusz Popiela.

Historie o Zagładzie są przygniatające, ja się zmagałem z nimi od lat. Zrobiłem film o Darku Popieli bo on znajduje promyk światła. Ja tego światła bardzo długo szukałem. Z tego powodu dla mnie „Ukos światła” ma wymiar osobisty – opowiadał podczas spotkania reżyser filmu Wojciech Szumowski. Jego wypowiedź korespondowała z oceną prowadzącego spotkanie red. Wojciecha Bonowicza: film jest przerażająco smutny, ale wychodzimy z niego w światło, jest w tej opowieści jakiś rodzaj zwycięstwa.

Niemcy zabijali Żydów, ale niszczyli też tożsamość i pamięć. Przywracanie tej pamięci i tożsamości to największy sens działań Dariusza Popieli oraz filmu „Ukos światła” – mówił podczas rozmowy prof. Hanoch Gutfreund. Rodzina Pana Profesora pochodzi z okolic Nowego Targu, a większość członków jego rodziny zginęła w Zagładzie.

Dariusz Popiela podkreślał, że oddolne działania mają głęboki sens i angażują coraz więcej osób. Efektem projektu „Ludzie, nie liczby” jest rosnąca wiedza, świadomość oraz empatia współczesnych mieszkańców Krościenka i okolic: Tylko w ciągu ostatniego roku na tamtejszy cmentarz powróciło około 250 macew. Ludzie sami dzwonią, informują o podwórkach lub drogach, gdzie mogą znajdować się nagrobki. Mieszkańcy proszą, aby przyjechać, sprawdzić oraz by zabrać macewy tam, gdzie jest ich miejsce – na cmentarz.

Fot. Piotr Kordyś Bluecherry.pl / WSIiZ

Uczestnicy spotkania „O przywracaniu pamięci”:

Dariusz Popiela – polski kajakarz górski, czterokrotny medalista mistrzostw świata, dwukrotny mistrz Europy. Przygodę z kajakarstwem górskim zaczął w wieku siedmiu lat. W 2003 roku wywalczył miejsce dla Polski na igrzyska olimpijskie w Atenach. Siedmiokrotnie był mistrzem Polski. Tym razem występuje w zgoła innej roli: aktywisty przywracającego pamięć o zaniedbanych cmentarzach żydowskich. Miarą powodzenia oraz sensu działań Popieli jest każde odzyskane nazwisko i każda odnowiona macewa. Obserwujemy bohatera wędrującego po nekropoliach południowej Polski. W 2018 roku założył Fundację Rodziny Popielów Centrum. Głównym celem Fundacji jest realizacja projektu „Ludzie, nie liczby” – imiennego upamiętnienia ofiar Zagłady oraz propagowania wiedzy i przywracania pamięci o mniejszościach narodowych, etnicznych i religijnych zamieszkujących tereny Polski w ujęciu historycznym i współczesnym.

Wojciech Szumowski – reżyser, dokumentalista, producent. Urodzony w 1961 roku w Bielsku-Białej. Absolwent łódzkiej Szkoły Filmowej na Wydziale Reżyserii, od ponad 30 lat aktywny w branży filmowej i telewizyjnej. Autor wielu nagradzanych i docenianych filmów dokumentalnych, wyświetlanych na kanałach telewizyjnych na całym świecie (m.in. Al Jazeera, TVP, TVN, Discovery, BBC World). Laureat wielu nagród na festiwalach w Warszawie, Łodzi, Cervino, Syczuanie i Vancouver, dwukrotnie uhonorowany Grand Press Award w 2010 i 2013 roku. Obecnie szef Studio Szumowski, niezależny twórca i reżyser. Wcześniej producent i reżyser dla Discovery Historia TVN i TVN, a w latach 2000-2001 szef redakcji dokumentu w TVP 2 gdzie stworzył koncepcję i wprowadził pasmo filmu dokumentalnego „Polska bez fikcji”. Wielokrotnie nagradzany na polskich i międzynarodowych festiwalach i wydarzeniach branżowych.

Hanoch Gutfreund – fizyk teoretyczny, dyrektor Centrum Einsteina, odpowiedzialny za własność intelektualną Alberta Einsteina na Uniwersytecie Hebrajskim, emerytowany profesor oraz były rektor (1992-1997) tegoż Uniwersytetu. Urodzony w Krakowie, związany z Nowym Targiem, gdzie mieszkali jego dziadkowie. Po wybuchu wojny wyjechał wraz z rodzicami do Lwowa, skąd później trafili na Ural i do Kazachstanu. Po wojnie wrócili na krótko do Krakowa, jednak wobec nasilającej się fali antysemityzmu, opuścili miasto i w 1948 roku osiedlili się na stałe w Izraelu. Hanoch Gutfreund jest zaangażowany w kultywowanie pamięci o Zagładzie Żydowskich Mieszkańców Podhala. Jego dziadkowie oraz rodzeństwo ojca zginęli w obozach w Płaszowie i Bełżcu. W 2017 i 2022 roku Profesor Gutfreund wraz z rodziną uczestniczył w obchodach rocznicowych Zagłady Żydowskich Mieszkańców Podhala w Nowym Targu. Współautor książki „Einstein o Einsteinie. Zapiski autobiograficzne i naukowe” , która ukazała się nakładem Wydawnictwa Copernicus Center Press w 2022 roku.

Spotkanie „O przywracaniu pamięci” to część IV edycji cyklu „W labiryncie świata”

Organizatorami wydarzenia były: Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Klasztor Ojców Dominikanów w Rzeszowie oraz Fundacja Tygodnika Powszechnego.
Patronat honorowy nad wydarzeniem został objęty przez Prezydenta Miasta Rzeszowa. Partnerem wydarzenia jest „Tygodnik Powszechny”, a Partnerem Strategicznym Miasto Rzeszów.  
Patronat medialny: VIP Biznes&Styl, Gazeta Codzienna Nowiny, portal nowiny24, Forum Akademickie.
Film „Ukos światła” powstał dzięki zaangażowaniu Fundacji Tygodnika Powszechnego, Partnerem Strategicznym tej wyjątkowej produkcji jest Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie.