Dr n. farm. Aleksandra Ziemlewska

Wykładowczyni w Katedrze Technologii Produktów Kosmetycznych i Farmaceutycznych WSIiZ. Doktor nauk medycznych i nauk o zdrowiu w dyscyplinie nauki farmaceutyczne. Jej zainteresowania naukowe dotyczą właściwości surowców roślinnych pod kątem zastosowania w preparatach kosmetycznych. Prowadzone przez nią badania koncentrują się na analizie fitochemicznej oraz ocenie potencjału biologicznego ekstraktów roślinnych i fermentów uzyskiwanych za pomocą grzyba herbacianego kombucha. Aktywnie uczestniczy w projektach badawczych finansowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

W świecie kosmetologii niewiele składników aktywnych wywołuje tyle emocji i jednocześnie ma tak solidne naukowe podstawy działania jak retinoidy. Te pochodne witaminy A są powszechnie cenione za swoją skuteczność w walce z trądzikiem, przebarwieniami i oznakami starzenia. Retinoidy mają potwierdzone klinicznie działanie, które wpływa na głęboką przebudowę skóry. W tym artykule przyjrzymy się bliżej, czym dokładnie są, jak działają i jak bezpiecznie wprowadzić je do codziennej pielęgnacji.

Czym są retinoidy?

Retinoidy to związki chemiczne będące pochodnymi witaminy A, które w organizmie lub skórze ulegają przemianom do formy aktywnej – kwasu retinowego. Mogą mieć zarówno pochodzenie naturalne (jak retinol czy retinal), jak i syntetyczne (jak adapalen, tretinoina, czy trifaroten). Co istotne, nie każdy retinoid działa tak samo. Ich skuteczność i siła działania zależą od tego, ile przemian musi przejść dana forma, by przekształcić się w aktywną postać, która rzeczywiście wpłynie na skórę.

W kosmetykach najczęściej spotykamy się z trzema głównymi formami: retinolem, retinalem oraz estrami retinylu. Retinal potrzebuje jednej przemiany, retinol dwóch, a estry aż trzech, co czyni te ostatnie najmniej efektywnymi, choć za to najłagodniejszymi dla skóry. Warto też zaznaczyć, że popularne „roślinne alternatywy”, takie jak bakuchiol, nie są technicznie retinoidami i działają w zupełnie inny sposób.

 Jak działają retinoidy?

Mechanizm działania retinoidów jest złożony, ale w uproszczeniu polega na regulacji odnowy komórkowej. Po wniknięciu w głąb naskórka, wiążą się ze specyficznymi receptorami jądrowymi (RAR i RXR). Aktywacja tych receptorów wpływa na ekspresję genów odpowiedzialnych za proliferację i różnicowanie komórek, co skutkuje przyspieszoną odnową skóry.

Efektem tego procesu jest zwiększenie produkcji kolagenu i elastyny, poprawa elastyczności i grubości skóry, zmniejszenie widoczności zmarszczek oraz rozjaśnienie przebarwień. Retinoidy regulują także pracę gruczołów łojowych i przeciwdziałają powstawaniu zaskórników, dlatego są skuteczne także w leczeniu trądziku.

Retinol czy retinal – który lepszy?

Retinol i retinal to dwie najczęściej spotykane w kosmetykach formy retinoidów. Retinal to forma aldehydowa – inaczej retinaldehyd, jako forma bliższa aktywnemu kwasowi retinowemu, działa szybciej i może być skuteczniejszy przy niższych stężeniach. Jednocześnie bywa lepiej tolerowany, zwłaszcza przez skóry wrażliwe, suche, naczyniowe czy dotknięte trądzikiem różowatym. Retinol (jako forma alkoholowa) polecany dla osób z cerą grubszą, tłustą lub z bliznami potrądzikowymi. Wybór formy retinoidu powinien być uzależniony od indywidualnych cech skóry i oczekiwanych efektów.

Jakich efektów można się spodziewać?

Retinoidy przynoszą szereg korzyści, które sprawiają, że są nazywane złotym standardem w pielęgnacji przeciwstarzeniowej. Przede wszystkim:

• Wpływają na spłycanie zmarszczek i poprawiają jędrność skóry, dzięki stymulacji produkcji kolagenu i elastyny.
• Redukują przebarwienia, poprzez przyspieszenie złuszczania martwego naskórka i regulację melanogenezy.
• Uczestniczą w walce z trądzikiem i wydzielaniem sebum, co czyni je doskonałymi w pielęgnacji cery problematycznej.
• Poprawiają strukturę skóry, wygładzając ją i nadając jej zdrowy blask.

Czas oczekiwania na efekty zależy od wielu czynników – typu skóry, stężenia retinoidu, częstotliwości stosowania oraz towarzyszącej pielęgnacji. Pierwsze efekty (np. zmniejszenie przetłuszczania skóry) można zaobserwować po kilku tygodniach, ale pełne działanie anti-aging wymaga zwykle kilku miesięcy systematycznego stosowania.

Jak bezpiecznie wdrożyć retinoidy do pielęgnacji?

Wprowadzenie retinoidów wymaga rozwagi. Zbyt szybkie tempo lub zbyt wysokie stężenie mogą skończyć się podrażnieniem, łuszczeniem naskórka, zaczerwienieniem czy tzw. „retinoidowym wysypem”. Aby tego uniknąć, należy przestrzegać kilku zasad:

• Zacznij od niskiego stężenia (np. 0,07% retinalu lub 0,3% retinolu).
• Stosuj preparat 1–2 razy w tygodniu i stopniowo zwiększaj częstotliwość.
• Obowiązkowo używaj filtrów przeciwsłonecznych SPF 50+ każdego dnia.
• Unikaj łączenia retinoidów z agresywnymi składnikami, np. kwasami AHA/BHA (chyba że masz już zbudowaną tolerancję).
• Zadbaj o silne nawilżenie skóry i odbudowę bariery hydro-lipidowej.
• Omijaj okolice oczu i ust.

Osoby z cerą bardzo wrażliwą mogą sięgnąć po tzw. metodę kanapkową – aplikując najpierw krem nawilżający, potem retinoid, a na koniec jeszcze raz krem. To pomaga zminimalizować skutki uboczne.

Retinoidy latem – tak czy nie?

Popularnym mitem jest przekonanie, że retinoidów nie można stosować latem. Prawda jest jednak taka, że można – pod warunkiem rygorystycznej ochrony przeciwsłonecznej. To znaczy: codzienne stosowanie filtrów SPF 50+, reaplikacja co 2–3 godziny oraz unikanie bezpośredniego nasłonecznienia. Osoby rozpoczynające kurację wiosną lub latem powinny wybrać najłagodniejsze preparaty, np. serum z retinalem 0,07%. Jeśli jednak planujesz wakacje w pełnym słońcu i wiesz, że nie będziesz regularnie reaplikować filtrów – bezpieczniej będzie poczekać z kuracją do jesieni.

Z czym łączyć retinoidy, a czego unikać?

Retinoidy mają wiele przyjaciół w świecie pielęgnacji – ale i kilku wrogów. Na szczęście wiele nieporozumień zostało już obalonych naukowo.

Dobre połączenia:

• Niacynamid (wit. B3) – wzmacnia barierę skórną, działa przeciwzapalnie, łagodzi podrażnienia.
• Witamina C (w stabilnych formach) – np. Ascorbyl Tetraisopalmitate – wspomaga działanie antyoksydacyjne i rozjaśniające.
• Koenzym Q10 – chroni retinoidy przed utlenianiem, działa przeciwstarzeniowo.
• CBD – koi, łagodzi i zmniejsza ryzyko podrażnień.
• Kwas hydroksystearynowy (10-HSA) – wspomaga działanie rozjaśniające i zmniejsza widoczność porów.

Unikać należy:

• Czystej witaminy C (kwasu askorbinowego) – szczególnie na początku kuracji.
• Kwasów złuszczających – takich jak AHA czy BHA – jeśli bariera hydro-lipidowa skóry nie jest w pełni odbudowana.

Retinoidy to jedne z najlepiej przebadanych i najskuteczniejszych składników aktywnych w kosmetologii. Ich działanie przeciwstarzeniowe, przeciwtrądzikowe i rozjaśniające znajduje potwierdzenie nie tylko w literaturze naukowej, ale i w codziennych doświadczeniach użytkowników.

Jednakże, aby relacja z retinoidami była udana, wymaga czasu, wiedzy i cierpliwości. Właściwie wdrożone – potrafią dać spektakularne efekty, zmieniając kondycję skóry na lepsze. Warto więc nie tylko po nie sięgnąć, ale też dać im szansę działać w sposób przemyślany i systematyczny.

Literatura:

Zasada M, Budzisz E, Erkiert-Polguj A. A Clinical Anti-Ageing Comparative Study of 0.3 and 0.5% Retinol Serums: A Clinically Controlled Trial. Skin Pharmacol Physiol. 2020;33(2):102-116. doi: 10.1159/000508168. Epub 2020 May 19. PMID: 32428912.

Szymański Ł, Skopek R, Palusińska M, Schenk T, Stengel S, Lewicki S, Kraj L, Kamiński P, Zelent A. Retinoic Acid and Its Derivatives in Skin. Cells. 2020 Dec 11;9(12):2660. doi: 10.3390/cells9122660. PMID: 33322246; PMCID: PMC7764495.

Bushue N, Wan YJ. Retinoid pathway and cancer therapeutics. Adv Drug Deliv Rev. 2010 Oct 30;62(13):1285-98. doi: 10.1016/j.addr.2010.07.003. Epub 2010 Aug 3. PMID: 20654663; PMCID: PMC2991380.

Mukherjee S, Date A, Patravale V, Korting HC, Roeder A, Weindl G. Retinoids in the treatment of skin aging: an overview of clinical efficacy and safety. Clin Interv Aging. 2006;1(4):327–348. doi:10.2147/ciia.2006.1.4.327

Alvarez GV, Kang BY, Richmond AM, et al. Skincare ingredients recommended by cosmetic dermatologists: A Delphi consensus study. J Am Acad Dermatol. 2025:S0190-9622(25)00612-7. doi:10.1016/j.jaad.2025.04.021