Czy filmy Marvela mogą być punktem wyjścia do rozmowy o kolonializmie, żałobie, sile kobiet i przyszłości planety? Uczestnicy seminarium Africanfuturism: Speculative Futures and Resistance, które odbyło się 11 czerwca 2025 roku w Klubie IQ Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, nie mają co do tego wątpliwości – tak. Wydarzenie zorganizowane przez Interdyscyplinarne Koło Naukowe Humanus (sekcja Black Studies) pokazało, że popkultura może być doskonałym pretekstem do głębokiej refleksji nad współczesnym światem.

Filmy Black Panther (2018) i Wakanda Forever (2022) to część uniwersum Marvela, ale wyróżniają się na tle innych superbohaterskich produkcji. Akcja obu filmów rozgrywa się w Wakandzie – fikcyjnym, zaawansowanym technologicznie kraju w Afryce, który zachował swoją niezależność i bogactwo dzięki niezwykłemu minerałowi – vibranium. Black Panther opowiada o młodym królu T’Challi, który staje przed wyzwaniami związanymi z dziedzictwem, władzą i odpowiedzialnością wobec swojego narodu. Wakanda Forever podejmuje temat żałoby po śmierci T’Challi i pokazuje, jak jego bliscy i cały kraj próbują odnaleźć się w nowej rzeczywistości. W tle pojawia się zagrożenie ze strony innej ukrytej cywilizacji – Talokanu – co prowadzi do dramatycznej konfrontacji, ale też próby zrozumienia i szukania wspólnej przyszłości.

Żałoba, kobiety i wspólnota jako siła przetrwania

Seminarium otworzyła dr Paula Wieczorek, która w wykładzie pt. Afrofuturism as Resistance, Memory, and Imagination opowiedziała o science fiction jako gatunku, który pozwala wyobrażać sobie alternatywne światy i inne możliwości istnienia. Prelegentka wyjaśniła różnicę między afrofuturyzmem a africanfuturyzmem – pierwszy z tych nurtów odnosi się do doświadczeń diaspory afrykańskiej (głównie w USA), drugi do współczesnych i przyszłych wizji tworzonych z perspektywy mieszkańców Afryki. Podkreśliła również, że tego typu kino ma ogromną wartość edukacyjną – pokazując młodym ludziom z różnych kultur, że mają miejsce w przyszłości i mogą mieć sprawczość. „Potrzebujemy filmów, w których młodzież różnych pochodzeń może zobaczyć siebie jako część przyszłości – nie tylko jako świadków, ale jako jej twórców” – zaznaczyła.

Po wykładzie rozpoczął się cykl prezentacji studenckich, które udowodniły, że kino popularne może być traktowane jak współczesny mit – bogaty w symbole, emocje i społeczne znaczenia. Chantelle Ruvarashe Mapuranga i Nisrine Hamza poruszyły temat żałoby jako siły wspólnoty i oporu. Ich prezentacja pokazywała, jak Wakanda Forever przekształca śmierć króla T’Challi – która symbolicznie nawiązuje do prawdziwej śmierci aktora Chadwicka Bosemana – w narodowy i duchowy rytuał.

Ashley Mufarowashe Makuzva i Tsungirirai Nhapi poświęciły swoje wystąpienie kobietom w Wakanda Forever. Omówiły, jak bohaterki – Shuri, Ramonda, Nakia i Okoye – przejmują przywództwo po śmierci króla, tworząc nowe modele władzy oparte na empatii, duchowej sile i odpowiedzialności za wspólnotę. W ich interpretacji matriarchat w Wakandzie nie jest tylko alternatywą dla patriarchatu – to świadome działanie, które pokazuje, że siła nie musi opierać się na przemocy.

Talokan, afrykańska duma i sprawczość rdzennych kultur

Z kolei Riana Baloyi i Rumbidzo Chando skupiły się na podwodnym królestwie Talokan, inspirowanym mitologią Majów. Ich wystąpienie pokazało, że Wakanda Forever to nie tylko afrofuturyzm, lecz także opowieść o rdzennych kulturach, które – podobnie jak społeczności afrykańskie – doświadczyły przemocy i wykluczenia. Talokan, przedstawiony z szacunkiem dla języka, historii i duchowości Majów, staje się metaforą oporu i kulturowej odbudowy.

Donald Takudzwa Matsheza i Emmaculate Nhemachena przedstawili Black Panther jako film, który całkowicie odwraca stereotypy związane z Afryką. Zamiast obrazu biedy i chaosu, widzimy Wakandę jako kraj silny, technologicznie rozwinięty i dumny ze swojej historii. Ich prezentacja była pochwałą wizji przyszłości, w której Afryka nie musi doganiać Zachodu, lecz podąża własną, suwerenną drogą.

Leonel Lesley Kumbirai Mugano i Ransford Anim Asare zgłębili temat rozdźwięku między tożsamością afrykańską a afroamerykańską. Analizując relację między T’Challą a Killmongerem, pokazali, jak film ukazuje ból zerwanych więzi, ale też potrzebę dialogu między diasporą a kontynentem afrykańskim.

Ekologia, technologia i siła sojuszy w świecie przyszłości

Kiera Kelly Muganji i Gayathri Mahesh spojrzały na Wakanda Forever przez pryzmat ekologii i gospodarki surowcowej. Vibranium – fikcyjny metal z Wakandy – zostało przez nie odczytane jako symbol realnych surowców naturalnych, takich jak ropa czy kobalt, o które toczą się konflikty na Południu Globalnym. Prelegentki wskazały, że film krytykuje współczesny neokolonializm i pokazuje alternatywne sposoby zarządzania zasobami oparte na wiedzy lokalnej i odpowiedzialności za środowisko.

Tabitha Rutendo Diya i Tanatswanashe Dzikiti przyjrzeli się relacji między technologią a tradycją. W ich interpretacji Wakanda i Talokan to społeczeństwa, które łączą zaawansowaną wiedzę naukową z rytuałami i duchowością. Film – ich zdaniem – daje nadzieję na przyszłość, w której postęp technologiczny nie musi oznaczać wykorzenienia.

Na zakończenie Shaun Ziyachecha skupił się na globalnym kontekście politycznym filmu. Jego analiza ukazywała Wakandę jako państwo, które po utracie przywódcy staje się celem międzynarodowych manipulacji. Film – jak wskazał – trafnie oddaje mechanizmy neokolonialnej polityki i globalnego wyścigu po bogactwa naturalne, a jednocześnie pokazuje, że siła może tkwić nie w dominacji, lecz w zdolności do budowania sojuszy i redefiniowania swojej pozycji.

Opowieści, które mają znaczenie

Seminarium Africanfuturism: Speculative Futures and Resistance było czymś więcej niż wydarzeniem akademickim. To była przestrzeń spotkania – kultur, doświadczeń i idei. Pokazało, że opowieści, nawet te z blockbusterów Marvela, mogą być źródłem wiedzy, empatii i nadziei. Że w świecie przyszłości – zarówno tym na ekranie, jak i tym, który dopiero budujemy – jest miejsce dla każdego, kto chce opowiadać, słuchać i działać.